Bezoekers van de tentoonstelling ‘Energy Junkies’ in de Studio van NEMO Science Museum, te bezoeken tot oktober 2023, tekenen hoe zij de toekomst zien in het licht van klimaatverandering. NEMO Kennislink maakt een selectie uit de tekeningen en verkent de kunstwerkjes met een deskundige. In deze aflevering: één zijn met de natuur.
In de film The Lord of the Rings zit een scène waarin de gigantische wandelende boom Treebeard een ork vermorzelt onder zijn wortels. Zijn verdiende loon. Het waren de orks die de oeroude bossen kapten ten behoeve van de zware industrie. Misschien had de tekenaar die scène in zijn hoofd toen hij de wild groeiende wortels van een boom schetste die een auto opslokken (zie de slideshow). Meer tekeningen lijken erop te hinten dat we af moeten van vervuilende technologie om de aarde een toekomst te geven. Iemand tekende een leven in boomhutten. Ook is een natuurhuisje te zien dat is overgroeid met bloemen, bomen en gras.
Bekijk een kleine greep uit de toekomsttekeningen via onderstaande slideshow:
Eén zijn met de natuur, ons laten leiden door de natuur, in harmonie leven met de natuur, niet vechten tegen de natuur – de boodschap op de tekeningen is duidelijk. Er spreekt een drang uit om terug te keren naar de natuur. Klinkt mooi. Maar wat houdt dat in? Mensen hebben er een enigszins romantisch beeld bij, denkt Koen Arts, docent en onderzoeker bos- en natuurbeheer aan de Wageningen University & Research. “We zijn meestal op zoek naar een bepaald soort natuur. We willen niet omver gelopen worden door een neushoorn of onvoorbereid in een sneeuwstorm terechtkomen. Maar ook dat zijn dingen die bij de natuur horen.”
Onderdeel van het dagelijks leven
Veel inheemse gemeenschappen, zoals de Inuit in Groenland, hebben geen woord voor natuur. Ze zijn er simpelweg onderdeel van; de natuur is hun huis. Hoe anders is dat bij ons. In Nederland kijken we tegen natuurbeleving aan als iets recreatiefs. De natuur is een plek om te bezoeken op een zonnige dag voor een wandeling, fietstocht of picknick. “Natuur is daar en cultuur is hier. Die tweedeling zit verweven in onze manier van denken.”
Er is een tekening waarop staat dat de natuur onderdeel moet worden van ons dagelijks leven, en daar zit volgens Arts zeker wat in. “De natuur moet niet iets zijn wat dáár is, iets met een hek eromheen. Het moet dichterbij komen. Door de natuur te zien als ons huis wordt het makkelijker de koppeling te maken naar bescherming ervan.” Tegelijkertijd, zegt hij, moeten we erkennen dat de natuur diensten biedt die wij als mensen nodig hebben. Denk aan drinkwater en hout, maar ook aan regulatie van het klimaat, bijvoorbeeld door CO2 vast te leggen en waterberging.
Hoe verweven we natuur meer in het dagelijks leven? “Belangrijk is om er meer tijd door te brengen en de fysieke uitdagingen en genoegens te voelen. Even de zon vinden na een doorweekte dag in het bos.” Arts kan het weten. Hij sliep een jaar buiten, zoals hij heeft beschreven in zijn boek Wild Jaar. “Het concept van natuur lost op als je er langere tijd in verblijft. Je hebt niks aan het woord ‘natuur’ wanneer je in de natuur bent.”
Klimaatbuffer
De tekenaars hebben gelijk: de gevolgen van klimaatverandering lossen we deels op met meer natuur. Natuurgebieden hebben een grote veerkracht; ze kunnen dienen als klimaatbuffer. Meer bos is bijvoorbeeld gunstig om regenwater langer vast te houden, wat de effecten van klimaatverandering dempt. “We weten ook dat de impact van overstromingen aanzienlijk minder is op plekken waar ruimte wordt gegeven aan de rivier.”
Arts en zijn Wageningse collega’s schreven het boek Rewilding in Nederland over hoe de natuur meer ruimte kan krijgen. “Je zou plekken willen creëren waar zowel mens als natuur zijn gang kan gaan. De potentie is groot. In Nederland zetten we het grootste deel van het land opzij voor landbouw en veeteelt.” Ons hele landschap wordt erdoor bepaald. Dat geometrische is heel efficiënt in economische zin, maar funest voor de natuur. “Als je de vleesconsumptie en -export kunt verminderen, heb je snel heel veel land over voor andere doeleinden, zoals biodiversiteit, waterbuffering of verkoeling in de zomer.” Er zijn twee opties: manieren vinden om die doeleinden in te bouwen in de huidige economie of die hele economie omgooien. Dat laatste is volgens Arts de beste manier om de ecologische crisis aan te pakken.
Ook al leefde de mens 99 procent van zijn ontstaansgeschiedenis buiten in natuurlijke landschappen, onze verbinding met de natuur is langzaam verloren gegaan. We zitten midden in de door mensen veroorzaakte zesde golf van wereldwijd soortenverlies. Toch is Arts voorzichtig hoopvol. “Maatschappijbreed worden er discussies gevoerd vanuit het basisidee dat we natuur belangrijk vinden. Ook boeren zijn het ermee eens dat er iets moet veranderen.” De vraag is hoe fundamenteel die veranderingen moeten zijn. “Het is niet zo dat iedereen in berenvellen moet rondlopen of in grotten moet gaan wonen om de natuur te hervinden of beschermen. Maar we kunnen niet op dezelfde voet doorgaan met onze levensstandaard.”
Lees ook de andere afleveringen uit deze serie: