Bezoekers van de tentoonstelling ‘Energy Junkies’ in de Studio van NEMO Science Museum, te bezoeken tot oktober 2023, tekenen hoe zij de toekomst zien in het licht van klimaatverandering. NEMO Kennislink maakt een selectie uit de tekeningen en verkent de kunstwerkjes met een deskundige. In deze aflevering: opnieuw beginnen op een andere planeet.
We pakken onze biezen en vertrekken met de eerste de beste raket naar Mars, want de aarde is ten dode opgeschreven. De enige redding voor de mensheid is een volksverhuizing naar een nieuwe planeet. Het liefst gaan we naar een tweede aarde, maar de maan of Mars is ook goed. Je zou de tekeningen die bezoekers van de tentoonstelling ‘Energy Junkies’ maakten, pessimistisch kunnen noemen. Het gaat hier immers om een toekomstbeeld waarin de aarde zo onleefbaar wordt dat mensen er als ratten vanaf vluchten. Of is het techno-optimistisch? Tegen de tijd dat hier de pleuris uitbreekt, zijn er ruimteschepen om mensen over te zetten naar een ander bewoonbaar stuk rotsblok in de ruimte.
Bekijk een kleine greep uit de toekomsttekeningen via onderstaande slideshow:
There is no planet B, schrijven klimaatactivisten op spandoeken. Laten we even doen alsof dat niet klopt. Stel dat onze soort een tweede kans krijgt en opnieuw mag beginnen op een andere planeet. Hoe zal dat dan gaan? Wetenschapsfilosoof Coyan Tromp wil zich wel wagen aan dit gedachte-experiment. Zij hielp aan de Universiteit van Amsterdam de bachelor Future Planet Studies oprichten, waar haar studenten werken aan scenario’s voor een leefbare toekomst.
Hernieuwbare energie
Als we iets geleerd hebben van de puinhoop op aarde, dan laten we olie, gas en kolen op die tweede planeet zo veel mogelijk in de grond zitten. Hernieuwbare energie is de eerste prioriteit. En geen haar op ons hoofd die eraan denkt spullen te produceren die eigenlijk niemand nodig heeft. Toch? Tromp heeft er een hard hoofd in. “Ik denk niet dat mensen het op een tweede planeet heel anders zouden doen. Hier overspeelden we onze hand met de natuurlijke hulpbronnen. Als die nieuwe planeet er hetzelfde uitziet, verwacht ik dat mensen opnieuw lustig allerlei hulpbronnen benutten en snel te veel gaan nemen. Alhoewel … Als wat hier is gebeurd, nog vers in onze gedachten zit en iedereen dierbaren heeft verloren … Wie weet gaan we ons dan duurzamer gedragen.”
De systemen die de aarde bewoonbaar maken, zijn complex. Neem één steentje weg uit een ecosysteem en de boel stort in elkaar. Maak het bijvoorbeeld iets te warm op aarde en de dooi van permafrost is niet meer om te keren. Misschien begrijpt de mensheid gewoon niet goed hoe ze aardse kringlopen intact kan laten. Dat is het echter niet, denkt Tromp. “Wetenschappers begrijpen wel degelijk hoe bijvoorbeeld oceanen en gletsjers met elkaar samenhangen. Dat opwarming, via ingewikkelde feedbackloops, eerst een uitgesteld effect kan hebben en dan hard kan doorslaan. Alleen krijgt de wetenschap dat systeemdenken, en wat we moeten doen om de grenzen van de aarde te beschermen, er niet goed doorheen bij politici en het grote publiek.”
Op dezelfde voet verder
We wéten het. Vijftig jaar geleden voorspelden onderzoekers van de Club van Rome al correct dat door de groeiende welvaart de grenzen van de aarde in zicht komen. Toch zijn overheden, bedrijven en individuele mensen slecht in staat hun gedrag aan te passen. Een groot probleem, volgens Tromp. Of we daarin anders zullen worden als we naar een andere planeet gaan? Ze verwacht niet dat we dan wél ingrijpen bij de eerste waarschuwingssignalen over uitputting van de planeet. “Daar zijn we te hebberig voor. Het frappante is dat mensen meer willen dan waar ze gelukkig van worden. Bij een iets boven modaal niveau van welvaart zijn mensen het gelukkigst. Daarboven verandert er niks meer.”
Neem ook het feit dat de rijkste één procent van de wereldbevolking verantwoordelijk is voor vijftien procent van de CO2-uitstoot. “Zoiets apenrots-achtigs gaat opnieuw bestaan.”
Over het lerend vermogen van de mens is Tromp niet per se optimistisch. “Elke keer als er een crisis voor onze neus staat, gaan we op precies dezelfde voet door met wat we deden. We komen alleen met oplossingen op de korte termijn. Nu ook weer: overheden geven miljarden uit aan de energiecrisis deze winter, terwijl er volgens voorspellingen na dit jaar nog grotere problemen aankomen. Mensen blijken echt een slecht voorstellingsvermogen voor de lange termijn te hebben.”
Een technofix, zoals met z’n allen op ruimtereis naar een nieuw onderkomen, is in wezen maar een klein deel van de oplossing, mocht de aarde crashen. “Als het gaat om verandering, moet je ook de sociaal-culturele visie, de politieke situatie en het economisch systeem in beschouwing nemen. Hoe kijken we naar onszelf en de maatschappij en hoe richten we die in? Om fundamentele verandering door te voeren zullen we onze visie op het leven, onze houding en gedrag moeten zien te wijzigen. Minder materiële drang is minstens zo belangrijk als, zo niet belangrijker dan, nieuwe technologie. Daarvan is het altijd maar de vraag of die tijdig arriveert.”
Lees ook de andere afleveringen uit deze serie: