Bezoekers van de tentoonstelling ‘Energy Junkies’ in De Studio van NEMO Science Museum, te bezoeken tot oktober 2023, tekenen hoe zij de toekomst zien in het licht van klimaatverandering. NEMO Kennislink maakt een selectie uit de tekeningen en verkent de kunstwerkjes met een deskundige. In deze aflevering: optimisme in tijden van klimaatcrisis.
Vraag bezoekers van de tentoonstelling ‘Energy Junkies’ naar hun toekomstbeeld in het licht van klimaatverandering en het wordt duidelijk dat de wereld bestaat uit optimisten en pessimisten. Naast tekeningen met vlammen en andere doemscenario’s hangen creaties van mensen die opvallend positief zijn ingesteld. Zij tekenen bijvoorbeeld lachende aardbollen en groene landschappen, vergezeld door spreuken als If we do our best, happy Earth en If you can dream it, you can do it.
Bekijk een kleine greep uit de toekomsttekeningen via onderstaande slideshow:
Berichten over opwarming van de aarde zijn meestal niet iets om blij van te worden. Moeten we proberen het klimaatprobleem, net als de tekenaars, wat vaker door een roze in plaats van een zwarte bril bekijken? Zo zou Nicole Geschwind, universitair docent aan de Universiteit Maastricht, het niet willen zeggen. “Een roze bril kan problematisch zijn, want we moeten het probleem wél erkennen.” Maar positieve emoties, waarin Geschwind is gespecialiseerd, zijn zeker nuttig, bijvoorbeeld om te herstellen van depressie of om in eerste instantie veerkrachtig te zijn – erg toepasbaar in de context van klimaatverandering. “Als je in staat bent om te kijken naar wat er goed gaat of naar wat je zelf goed doet, dan motiveert dat om iets aan het probleem te doen.”
Spanningsveld
Mensen verschillen van nature in de mate waarin ze optimistisch denken. De meeste van ons zijn geen rasechte optimisten of pessimisten, maar zitten er ergens tussenin. Daar ligt precies het spanningsveld dat de klimaatcrisis met zich meebrengt. Aan de ene kant heersen negatieve emoties, zoals de wanhoop en het crisisgevoel. Tegelijkertijd houden veel mensen hoop dat het nut heeft om in actie te komen en wat bij te dragen aan minder uitstoot van broeikasgassen.
Optimisme in de context van klimaatverandering betekent volgens Geschwind niet dat je denkt ‘ach, het komt allemaal wel goed, ik ga lekker achteroverleunen’. “Je bent optimistisch als je het probleem erkent en gelooft dat we iets kunnen doen om het te beperken, dat het de moeite waard is om je te blijven inzetten. Optimisten gaan langer door om een doel te bereiken, geven minder snel op.”
Realiteitsbesef
Valt er iets te zeggen over het realiteitsbesef van pessimisten of optimisten? Laten we de tekening erbij pakken waarop een aarde staat volgens de situatie zoals die nu is. Bij het streepje naar links staat ‘optimist’ met daaronder een aarde die er nog redelijk hetzelfde uitziet. Bij het streepje naar rechts staat ‘pessimist’, met daaronder een door het water ondergelopen blauwe aarde; er zijn geen continenten meer. “We kunnen niet in de toekomst kijken, we weten niet hoe leefbaar onze omgeving gaat zijn. De vraag is dus: waartegen zet je de realist af? De realist zegt ‘we hebben een probleem en we moeten nu iets doen’. Maar hoe de situatie in de toekomst gaat zijn, hoe erg het gaat worden, hangt af van onze inzet. Wat is dan realistisch? Ik weet het niet.”
De optimist heeft een beeld van de best mogelijke uitkomst. Dat helpt om je goed te voelen, om te weten waar je het voor doet. “Het is fijn om een positief idee te hebben van hoe het zou kunnen zijn, om hoop te hebben. Het idee dat we nog iets kunnen doen om klimaatverandering te beperken, helpt om in actie te komen.”
Streven naar geluk
Er is een tekening waarop staat Live every moment as if it’s your last. Is zo veel mogelijk genieten van het nu zonder te denken aan morgen iets wat een typische optimist zou zeggen? Dat hangt ervan af. Je kunt dit lezen als: er is niets meer te doen aan de opwarming van de aarde, dus we kunnen er net zo goed op los leven en exorbitant consumeren – niet de levenshouding die de optimist kenmerkt. Geschwind: “Het is in elk geval een hedonistische uitspraak, uitgaand van genot in het leven. Je kunt echter ook op een andere manier naar dit zinnetje kijken en er een zogeheten eudaimonische betekenis in zien: een streven naar een goed leven en geluk. Het betekent vaak dat je in lijn handelt met je waarden.”
Hier is dat spanningsveld weer waar veel mensen mee worstelen. “Je voelt je aan de ene kant verantwoordelijk voor klimaatverandering en wil wat bijdragen. Aan de andere kant wil je een leuk leven hebben en mentaal gezond blijven. Geluksmomenten zijn zeker nodig. We hebben er niks aan als iedereen streng en zonder plezier door het leven gaat, maar er moet wel een balans zijn. Je kunt ook positieve gevoelens halen uit dingen die niet schadelijk zijn voor een ander of voor de leefomgeving.”
Lees ook de andere afleveringen uit deze serie: