In het thema Je data en jij duikt NEMO Kennislink de komende tijd in de wereld van data en algoritmes. Naar aanleiding van het verhaal van Marjolein schreven we ‘Vier vragen over algoritmes’. De komende tijd zullen er nog meer artikelen volgen. In dit thema werkt NEMO Kennislink samen met NEMO Science Museum in de tentoonstelling Bits of You. Deze tentoonstelling voor volwassenen, waarin je ervaart hoe de datasporen die we dagelijks achterlaten onze levens beïnvloeden, is t/m 1 mei 2022 te zien in De Studio van NEMO op het Marineterrein in Amsterdam.
Omdat haar oude wasmachine kapotging, had Marjolein van Gelderen een nieuw exemplaar nodig. Ze opende de website van een grote winkel, vergeleek een paar wasmachines en hakte de knoop door. Daarmee leek het lastigste achter de rug: een keuze maken tussen al die verschillende typen en formaten. “Maar dat bleek niet zo te zijn. Ik wilde graag betalen met mijn creditcard, omdat het een grote aankoop was en deze dan direct verzekerd was tijdens het transport. Maar dat kon niet”, zegt ze.
Tot haar verbazing kon ze alleen met iDEAL betalen. Er was geen optie om de creditcard te gebruiken. Vast een foutje, dacht ze, dat telefonisch zo wordt rechtgezet. Maar aan de telefoon vertelde de webwinkel dat haar adres op een zwarte lijst stond. Ze mocht daarom niet met creditcard betalen. “Een uitzondering was onmogelijk. Ik kon ook geen bezwaar maken.”
Van Gelderen kreeg te maken met de zwarte lijsten die op grote schaal worden gebruikt door Nederlandse webwinkels en waar iedereen mee te maken kan krijgen. Iedereen die een keer vergeten is om een rekening te betalen, komt op zo’n lijst. Dat klinkt nog enigszins logisch. Maar je kunt er ook op terecht komen als je in de verkeerde wijk woont – een buurt waar relatief veel mensen rekeningen niet betalen. Webwinkels maken massaal gebruik van deze lijsten. “Het lijkt onschuldig, omdat je wel andere betaalopties hebt, zoals iDEAL. Maar het is wel degelijk een vorm van discriminatie. Je geeft mensen minder kansen, puur door de plek waar ze wonen. Ik vind dat onrecht.”
“Destijds woonde ik in een achterstandswijk met een slechte naam in Tiel. In ons appartementenblok zaten een aantal mensen in de schuldsanering. Zeer waarschijnlijk was dit bekend bij de webwinkel en kwam onze hele buurt op een zwarte lijst te staan. Maar ik had geen schulden op dat moment, ook geen hypotheek. Dus het was vreemd dat we toch niet alle betaalopties kregen. Ik werk zelf veel met data; dat we in eerste instantie op die zwarte lijst kwamen snapte ik daarom wel. Maar ik begreep niet dat er geen enkele mogelijkheid was om er weer af te raken. Je kunt er niks meer tegen doen.”
Ze besloot de proef op de som te nemen en na te gaan of ze bij een andere grote webwinkel wel kon bestellen. Dat lukte. Deze onderneming maakte blijkbaar gebruik van een andere lijst. Het kan dus maar zo zijn dat je bij de een wel en de ander niet kan bestellen. En nu? Nu heeft Van Gelderen er geen last meer van. Ze verhuisde naar een andere wijk en kon alles weer bestellen met haar creditcard en zelfs op afbetaling.