Robots die ons nieuws checken

Op 4 december 2016 loopt Edgar Welch de pizzeria Comet Ping Pong in Washington binnen. Hij wil geen pizza. Hij vuurt drie schoten af met zijn semiautomatische geweer. Niemand raakt gewond en Welch wordt gearresteerd. In de dagen daarna komt zijn motief naar buiten: hij was ervan overtuigd dat presidentskandidaat Hilary Clinton vanuit de pizzeria een pedofielennetwerk runde. Om gevangen kinderen te bevrijden was hij die ochtend bewapend in de auto gestapt.

Dat Clinton uiteindelijk géén pedofielennetwerk vanuit een pizzeria bleek te runnen, zal weinigen verbazen. Toch verscheen het verhaal naar verluidt op verschillende websites. En via sociale media werd het gretig gedeeld. Welch was in een nepnieuwsfuik terechtgekomen.

Natuurlijk, dit is een extreem nepbericht met extreme gevolgen. Maar valse berichten zijn er in vele soorten en maten. Nepnieuws is een verzamelterm geworden voor alle informatie in de media – online én offline – die niet klopt. Van compleet verzonnen sensatieberichten uit Macedonische ‘nepnieuwsfabrieken’ tot aan politici die ongefundeerde beweringen doen.

Nepnieuws op de radar

Er worden veel vraagtekens gezet bij de werkelijke invloed van nepnieuws. Na de Amerikaanse presidentsverkiezingen in november dachten velen dat nepnieuws van invloed was geweest op de verkiezingsuitslag, maar dat leek later mee te vallen. In de afgelopen Nederlandse verkiezingscampagne lijkt nepnieuws nauwelijks een rol te hebben gespeeld.

Maar het ís er. Sinds nepnieuws op de radar staat is er ook een groeiend leger van ‘factcheckers’ die valse informatie opspoort en doorprikt. Kranten hebben vaste rubrieken en ook online is er een groeiend aantal factcheckplatforms. Facebook kondigde deze maand aan samen te gaan werken met Nieuwscheckers en de nieuwssite NU.nl om nepnieuws op te sporen.

Factchecking

Maar wie zijn die factcheckers, en zijn ze opgewassen tegen de valse berichtgeving? Een nepbericht verspreidt zicht razendsnel op sociale media, een correctie meestal niet. Snelheid én kwaliteit zijn van belang. Wellicht worden deze ‘controleurs van het nieuws’ daarom binnenkort bijgestaan door een robot-factchecker.

“Een systeem dat dit soort claims uit lange teksten trekt kan veel tijd schelen”, zegt Alexander Pleijter, docent van de Universiteit Leiden die verantwoordelijk is voor Nieuwscheckers, een online platform waarop studenten Journalistiek en Nieuwe Media nieuwsberichten en uitspraken van politici controleren. “Over het algemeen kost het schrijven van een factcheck veel tijd; daar hoort ook het vinden van beweringen bij.”

Pleijter vertelt over de samenwerking die Nieuwscheckers recentelijk met Facebook is aangegaan. Na de presidentsverkiezing in de Verenigde Staten werd het sociale netwerk onder druk gezet om valse informatie tegen te gaan. Na initiatieven in Amerika, Duitsland en Frankrijk is er deze maand ook een proef in Nederland begonnen die ongeveer twee maanden zal duren.

Valse berichten krijgen volgens Pleijter op Facebook uiteindelijk een soort ‘stempel’ toegevoegd die de lezers waarschuwt dat het is aangemerkt als nepnieuws, ook volgt een waarschuwing bij het delen. En de berichten komen in het algemeen lager op de tijdlijn. Voor het compleet verwijderen van de berichten is Pleijter overigens niet. “Dat zou snel op censuur lijken”, zegt hij. “We hebben nu eenmaal persvrijheid, je mag in principe alles publiceren.”

Maar hoe kan een handjevol studenten de overweldigende hoeveelheid berichten op een medium als Facebook controleren? Is het niet dweilen met de kraan open? “De eerste gemarkeerde berichten hebben we inmiddels binnengekregen”, zegt Pleijter. “Op een gegeven moment is het natuurlijk de bedoeling dat we niet alleen de berichten zelf, maar de bronnen van nepnieuws opsporen. Je haalt er de websites uit die het systematisch doen. Die worden dan aangepakt door Facebook, bijvoorbeeld afgesloten van advertenties zodat ze geen inkomsten meer krijgen.”

Op zoek naar harde claims

In de Verenigde Staten hebben ze al iets wat sterk lijkt op zo’n geautomatiseerde factchecker. Bill Adair is professor Practice of Journalism and Public Policy van de Amerikaanse Duke-universiteit en hielp mee aan het ontwikkelen van ClaimBuster, een algoritme dat automatisch claims in een tekst zoekt.

Adair is de oprichter van PolitiFact, een website die uitspraken van Amerikaanse politici controleert. Dat factchecken gebeurt nu door een handjevol stagiairs. ClaimBuster is een algoritme dat deze taak probeert over te nemen. “We hebben eigenlijk een robot-stagiaire gemaakt die moeiteloos enorme lappen tekst doorspit”, zegt Adair. “Het algoritme heeft als het ware geleerd wat de eigenschappen van zinnen zijn waarin claims worden gedaan.”

Het team van wetenschappers nam teksten van oude politieke debatten en liet losse zinnen aan mensen zien. Aan hen werd gevraagd of er een controleerbare bewering in de zin stond. Als meerdere proefpersonen dat bevestigden, ging de zin naar een database die de computer analyseerde. Zonder echt te begrijpen wat er in de zin staat, was het algoritme in staat eigenschappen van ‘claimhoudende’ tekstdelen te bepalen.