2015 is door de Verenigde Naties uitgeroepen tot het Internationale Jaar van de Bodem. Dat is nodig omdat we als mensen sterk afhankelijk zijn van de bodem, voor landbouw, gezonde ecosystemen, behuizing, infrastructuur en nog veel meer. Kennislink besteedt regelmatig aandacht aan de vele aspecten van bodemgebruik en de (ondiepe) ondergrond.
Verzilting
Het steeds zouter worden van grondwater is in ons land vooral een verschijnsel dat zich voordoet in kustgebieden. Het zout is echter niet afkomstig van de huidige Noordzee, wat vaak wordt gedacht. Grotendeels vindt het zijn weg vanuit diepe bodemlagen, waar het in het geologisch verleden is geïnfiltreerd. Zowel de landbouwsector als de drinkwaterproducenten moeten zich op de toenemende verzilting voorbereiden.
Verzilting: gevaar én kans
Annemieke van Roekel
Oud zout rukt op
Annemieke van Roekel
Zoetwater opslaan in het zout
Marlies ter Voorde
Klimaatverandering en bodemkwaliteit
Klimaatverandering kan in Nederland zorgen voor extremer weer, en dat geldt ook voor pieken in regenval. Bepaalde extremen kunnen toenemen, zowel in de winter met hevigere buien als in de zomer met langere perioden van droogte. Heel Nederland zal hiermee te maken kunnen krijgen, maar niet overal in dezelfde mate. De bodem speelt een belangrijke rol in de (tijdelijke) opslag van regenwater, om zo te helpen extreme weersituaties te overbruggen.
Waterplein maakt Rotterdam regenproof
Robert Visscher
Maastricht en het wassende water
Annemieke van Roekel
Bufferende bodems
Annemieke van Roekel
Bodemleven
Allerlei kleine beestjes, zoals insecten, wormen en geleedpotigen zijn onmisbaar in de bodem. Zo zorgen ze bijvoorbeeld voor de afbraak van organisch materiaal en voor een luchtige bodem. Kennislink maakte een serie over deze bijzondere en nuttige bodemdiertjes.
1/14
Leven in de ondergrond
Ze hebben geen aaibare vachtjes, imponerende kleuren of glanzende Disney-ogen. Maar wie bodemdieren van dichtbij bekijkt, ontdekt dat ze over een fascinerende schoonheid beschikken. Bovendien zijn ze van onschatbare waarde voor onze ondergrond. Zonder bodemleven geen vruchtbare akkers en weelderige tuinen. Daarom op Kennislink de komende tijd een serie Bodemdiertjes.
1/14
Het raderdiertje
Het raderdiertje kan jaren uitgedroogd in een soort slaaptoestand verkeren, heeft al miljoenen jaren geen seks gehad en weet parasieten op een slimme manier van zich af te schudden. Klein als hij is, is dit bodemdiertje bijzonder succesvol.
Hun naam zegt niet zoveel over het aantal poten en de lengte van deze kruipers varieert gigantisch. Maar in welke vorm ook, ze zijn erg nuttig voor onze bodem. Ze recyclen dood plantaardig materiaal en houden planten knagende dieren bij planten weg; een goede zaak voor de koolstofkringloop.
Bijna blind rent hij door zijn smalle gangenstelsel en graaft met een enorme kracht er nog wat tunnels bij. Als hij een worm tegenkomt sprint hij er op af, verlamt hem en legt hem in de voorraadkamer. Dan heeft hij later ook nog wat.
Een mier loopt nietsvermoedend over de aarde, niet wetende dat daaronder zich het gangenstelsel van het huis van de mijnspin bevindt. Razendsnel rent de mijnspin naar boven, bijt de prooi met haar vlijmscherpe tanden en trekt hem haar huis in.
Ze hebben uiteenlopende namen van Heksenboter en Bloedweizwam tot Zilveren boomkussen. Ze kunnen zonder hersenen hun weg door een doolhof vinden en zijn zelfs in staat een robot te besturen. De slijmzwam is een intelligentere bodembewoner dan je denkt.
Zet op een willekeurige plek in het bos je schep in de grond en je haalt zo honderden mijten omhoog. Deze kleine beestjes hebben een uiteenlopend dieet en verzamelen dat al zuigend, stekend of zagend bij elkaar. En ze zijn ook nog eens reuzesterk.
Veertig procent van alle insectensoorten die we kennen zijn kevers. Sommigen wonen in een grot in de bergen, anderen zitten in een boomtop van het tropisch regenwoud. Soms vormen ze zelf een plaag, soms worden ze juist ingezet om plagen te voorkomen. En klein als ze zijn weten ze zich goed te verweren, dat ondervond Darwin zelfs al tijdens een van zijn reizen.
Hoewel je bij een schimmel misschien snel aan de groene spikkels op je bedorven appel of brood denkt, zijn er veel meer soorten. De soorten die in de bodem leven bijvoorbeeld. Bodemschimmels kunnen een heel groot deel van de biomassa onder de grond beslaan. Ze komen in alle soorten en maten voor en spelen een hele belangrijke rol in de ecosystemen van de bodem.
Geen soort zo sterk, geen soort die zo goed samenwerkt. Geen soort met zoveel opmerkelijke eigenschappen. Je vindt ze overal, behalve op de polen. Waar je ook ter wereld even goed om je heen kijkt in het zand zie je ze alweer lopen. Mieren. Soms met tientallen, soms met miljoenen tegelijk. Alhoewel ze soms heel irritant kunnen zijn, zijn ze bovenal bijzonder indrukwekkend.
Als een klein bolletje wordt hij meegenomen door de lucht. Zwervend van plek naar plek. Plots komt hij in een plasje water terecht en binnen een paar minuten ontvouwen zich vier paar pootjes onder het dikke bolletje vandaan. Aan ieder pootje zit een klein klauwtje. Oogjes heeft het niet. Met zijn kleine, koddige, bolle lijfje en acht pootjes begint het beerdiertje heel langzaam rond te kruipen. Hij is net wakker geworden na enkele jaren slaap.
In één sprong overbruggen ze met gemak een afstand van zo’n acht centimeter. Geen kunst? Wel wanneer je bedenkt dat springstaarten zelf een lengte van enkele millimeters hebben. Ruim een factor tien verschil, dus. Alleen: wat doen zulke goede springers ondergronds?
Ze hebben hun naam en hun uiterlijk niet mee, maar pissebedden zijn onmisbaar voor onze bodem. Ze recyclen plantaardig materiaal en dragen zo bij aan de koolstofkringloop. Gezond voor de ondergrond dus, en mogelijk zelfs gezond voor ons!
Platgetrapt op het trottoir zien we ze weleens, of hulpeloos bungelend in een merelsnavel. Misschien tijdens een middagje spitten in de tuin. Maar we worden vooral indirect met regenwormen geconfronteerd, door het nuttige bodemwerk dat ze verrichten. Door te graven, te ploegen en te composteren zorgen ze voor een vruchtbare ondergrond.
De bodemkwaliteit in Nederland is verre van ideaal. We hebben te maken met bijna 1500 zwaar vervuilde locaties die met spoed gesaneerd moeten worden en daarnaast met tien- tot honderdduizenden kleine vervuilde locaties. Ons land heeft een geschiedenis waarin het niet ongewoon was afval te dumpen. Dat begon op grote schaal in de vorige eeuw. De overheid heeft enkele honderden ‘humane spoedlocaties’ aangewezen met gezondheidsrisico’s voor de mens en de ecologie.
Schadelijk lood in de Nederlandse bodem
Marlies ter Voorde
Eeuwig pompen bij de Diemerzeedijk
Annemieke van Roekel
Vervuilde bodem? Gebruik de Biowasmachine!
Marlies ter Voorde
Mysterie bodem opgelost
Annemieke van Roekel
Verliefd op bodembacteriën
Annemieke van Roekel
Gebruik van de bodem
We staan er meestal niet bij stil hoe belangrijk de bodem is voor onze welvaart. We bouwen metrotunnels door de bovenste bodemlaag, we winnen olie en gas uit de diepe ondergrond, we gebruiken oude gasreservoirs voor de opslag van gas en kooldioxide, slaan warmte en koude op in watervoerende pakketten en tuinders vervangen aardgas door aardwarmte.
1/10
Metrostation Rotterdam
Cor Boers uit Haarlem werd de winnaar van de fotowestrijd Kennislink Ondergronds met deze foto van het vernieuwde metrostation onder Rotterdam CS. De wedstrijd werd uitgeschreven naar aanleiding van de lancering van de App UAR Ondergronds. De beste 10 inzendingen ziet u hier. Deze worden binnenkort opgenomen in de App.
