Wat bracht de wetenschap ons in 2018?

Waarom lageropgeleiden vaker aan kanker overlijden dan hogeropgeleiden

Nieuws dat je niet kan geloven, blijft vaak lang hangen. Ik had dat bij het verhaal van collega Marloes, die uitlegde waarom laag opgeleide mensen meer kans hebben aan kanker te overlijden dan hoog opgeleiden. Let wel: ná het krijgen van de diagnose, en gewoon hier in Nederland! Ik vind dat een schokkend gegeven – en ik ben niet de enige, bleek uit de media-aandacht die het artikel ten deel viel. Van mij mag het nog eens in de herhaling…

—

Kweekvlees - van het lab naar het schap?

Dit artikel vertelt mooi het wetenschappelijke verhaal achter kweekvlees. Vleesconsumptie en de CO2 die vrijkomt bij het houden van vee, leggen een enorme druk op het klimaat. Minder vlees is één van de oplossingen en kweekvlees maakt dat mogelijk, zonder dat je je biefstukje hoeft te laten staan. De politiek is alleen teruggekrabbeld vanwege de nieuwe Novel Food-wet. Zet dit artikel dus nog maar een keer in de schijnwerpers en hopelijk draagt het bij aan een herziening van die wetgeving.

—

De onvoorspelbaarheid van gasbevingen en politiek

Aardbevingen zijn berucht om hun onvoorspelbaarheid. Wetenschappelijk gezien zeer interessant, maar NEMO Kennislinkredacteur Marlies ter Voorde begrijpt als geen ander dat de aardbevingen in Groningen als gevolg van de gaswinning vragen om een bredere blik dan die van de gefascineerde geowetenschapper. Ze gaf dat op originele vorm door lezers ruimte te geven om hun vragen over dit complexe onderwerp te stellen. Dat leverde een mooie serie artikelen op, waarin Marlies op haar kenmerkende heldere en nuchtere wijze probeert de vragen zo goed mogelijk te beantwoorden. En waar dat niet lukt, is ze daar eerlijk over. Respectvolle journalistiek waar je als burger iets aan hebt.

—

Een metro bouwen is een standaardklus, maar niet in Amsterdam

Vijftien jaar heeft het geduurd, maar deze zomer was het dan zover: de Noord/Zuidlijn ging open. Redacteur Roel maakte een testrit langs acht stations. Onderweg ontdekte hij welke bouwtechnische innovaties er nodig waren om de metrolijn te kunnen aanleggen. Zo moest een deel van de oude, houten fundering onder het Centraal Station vervangen worden door een betonnen tafelconstructie terwijl het station gewoon open bleef en er geen trein minder mocht rijden. Het bouwproject zit vol complexe tunnelbouwtechnieken, waarbij het ook weleens misging. Met dit artikel in je achterhoofd, is een ritje in de Noord/Zuidlijn een bijzondere ervaring.

—

Doden zeggen niks. Levensjaren wel

Dit bericht gaat niet over een actuele ontwikkeling, maar het helpt je cijfers uit het nieuws beter te duiden en is voor mij daarom een echt NEMO-Kennislinkartikel. Wiskunde-redacteur Arnout Jaspers nam zijn eigen verwarring bij uitspraken als ‘fijnstof veroorzaakt 10.000 doden per jaar’ en ‘omdat we in Nederland zoveel fietsen, voorkomen we 6500 vroegtijdige sterfgevallen per jaar’ als uitgangspunt en laat zien dat er vaak onverantwoord met cijfers wordt gegoocheld. Het is ook mogelijk om de gezondheidseffecten van milieumaatregelen op een eerlijke en reële manier te presenteren. Zo kun je beter zeggen dat door het fietsen de levensverwachting van de Nederlanders gemiddeld een half jaar langer is. Dat klinkt misschien wat minder spectaculair, maar het klopt beter en is inzichtelijker.
Eigenlijk gaat dit artikel dus over wat misschien wel het thema van de afgelopen jaren was: hoe kunnen we nepnieuws onderscheiden van echt nieuws.

—

Spijt van je sexchange

Wat als je geboren bent met vrouwelijke geslachtsorganen maar je je als jongen identificeert of vice versa? Transgenders hebben de mogelijkheid om een geslachtsveranderende operatie te ondergaan, een ingreep waarnaar de vraag groeit. Wat nou als je achteraf spijt krijgt? Het gebeurt zo’n vier procent van alle westerlingen die zich laat opereren, beschrijft redacteur Marloes van Amerom in dit artikel. Ze belichtte een kant van geslachtsverandering waar je eigenlijk nooit iets over hoort. Waar je met zo’n verhaal voor moet waken, is dat je transgenders wegzet als mensen die gewoon niet goed nadenken over een eventuele sekschange. Of dat we transmannen en -vrouwen niet serieus moeten nemen. Marloes wist dit gevoelige en maatschappelijk relevante onderwerp deskundig in te steken. Met naast wetenschappelijke gegevens en expertise ook ruimte voor verhalen van ervaringsdeskundigen.

—

Sporen van oeroud leven betwist

Zonder dat ik er erg in had nomineerde ik dit jaar een artikel dat nogal wat weg had van mijn nominatie voor het beste artikel van vorig jaar. Begrijpelijk. De kwestie rondom sporen van het oudste leven op aarde blijft de wetenschappelijke gemoederen bezig houden. In dit artikel draait het om zogenoemde stromatolieten, vermeende fossiele sporen van bacteriële gemeenschappen in Australisch gesteente van 3,7 miljard jaar oud. Bingo! Sporen van het oudste leven op aarde, dachten de wetenschappers. Nee, het kan ook onder druk vervormd gesteente zijn, zeiden andere onderzoekers. Wetenschappers zijn het dus lang niet altijd met elkaar eens. De discussie rondom oeroude sporen van het leven zal de komende jaren gewoon doorgaan. Ook dat is wetenschap. En het belooft wat voor mijn nominatie voor volgend jaar.

—

Lees je beter van scherm of papier?

We lezen en schrijven meer dan ooit tevoren. Maar wel van scherm en met toetsenbord. Is dit nu een goeie of een slechte ontwikkeling? Met twee kinderen op de basisschool volg ik de ontwikkelingen op de voet. Het artikel Lees je beter van scherm of papier? van collega Erica was voor mij een eye-opener. Hierin zijn de eerste bevindingen te lezen van een Europees netwerk van bijna tweehonderd wetenschappers die onderzoek doen naar de ontwikkeling van lezen in het digitale tijdperk. En wat blijkt? Teksten gelezen van een scherm worden minder diep verwerkt door de hersenen dan teksten gelezen van papier. Ik kruip deze kerstdagen dus weer lekker in een boek.

—

Een reis om een zwart gat in virtual reality

Hoe is het om net aan een zwart gat te ontsnappen? Dankzij een virtual-reality-filmpje kan je dat welhaast meemaken. “Dichter bij een zwart gat dan dit, kwam je nooit”, schrijft Faces of Science-blogger Jordy Davelaar treffend. Davelaar is sterrenkundig en schreef een fascinerend blog over de afvoerputjes van het heelal. Hij gaat na hoe zwarte gaten werken met behulp van computersimulaties. De sterrenkundige is een jonge wetenschapper die niet alleen spannend onderzoek doet maar er ook nog met aanstekelijk enthousiasme over kan vertellen. Lezen dat stuk!

—

Boosheid en ongeloof na geboorte van genetisch bewerkte tweeling

Als de wetenschap één grote ontdekking heeft gebracht de laatste jaren, dan is dat wel CRISPR-Cas. Met CRISPR-Cas is het mogelijk geworden om DNA van cellen of organismen zeer gericht te veranderen. Tot nu toe werd CRISPR-Cas vooral gebruikt in de microbiologie en aanverwante vakgebieden, maar het is niet moeilijk voor te stellen wat deze techniek zou kunnen betekenen voor de geneeskunde. Desalniettemin sloeg eind november het nieuws in als een bom toen de Chinese onderzoeker He Jiankui bekendmaakte dat de eerste twee door hem genetisch gemanipuleerde kinderen waren geboren. De wetenschappelijke wereld reageerde geschokt: velen vonden wat Jiankui had gedaan volstrekt onaanvaardbaar. De klinische toepassing van CRISPR-Cas in de menselijke kiembaan is nog veel te vroeg en niet verantwoord, omdat we gewoonweg nog niet weten wat de gevolgen ervan zijn op de lange termijn. Velen zijn het erover eens dat deze wetenschappelijke mijlpaal misschien beter nog even op zich had kunnen laten wachten.

—

Hoe herken je een alien?

In films, boeken, series en verhalen op internet zijn aliens een veelbesproken onderwerp, en iedereen heeft zich wel eens afgevraagd hoe het nou eigenlijk zit met buitenaards leven. Collega’s Roel van der Heijden en Esther Thole geven in dit duidelijke artikel een goed beeld van hoe ver we nou echt zijn in deze zoektocht naar leven op andere planeten. Ze gebruiken sprekende voorbeelden om te laten zien waarom we dit bewijs nog niet hebben gevonden, en wat de speurtocht zo lastig maakt. Wellicht teleurstellend voor iedereen die hoopt dat we snel contact leggen met andere wezens in de ruimte, maar zeker het lezen waard.

—

Wat gebeurt er als de wolven komen?

Of de wolf die in oktober op camera werd gespot in de Veluwe er nog steeds rondloopt weten we niet. Maar het is steeds duidelijker dat wolven op termijn zich weer (permanent) in Nederland zullen vestigen. Uit mijn eerdere (academische) onderzoekswerk in Zuid-Afrika weet ik echter dat het samenleven van een mens met een (groot) roofdier niet altijd van een leien dakje gaat. Daarbij laten de recente protesten over het neerschieten van herten in de Oostvaardersplassen zien dat ‘wilde dierenbeleid’ in Nederland flink wat emoties kan oproepen. Daarom is wat mij betreft het interview met ecoloog en wolvenkenner Hugh Jansman door mijn collega’s Anne van Kessel en Merel Postma het artikel van het jaar. Want hoe eerder er nagedacht wordt over eventuele knelpunten bij de herintroductie van wolven in Nederland, des te groter de kans dat die, ook op langere termijn, een succes wordt. Voor mens én dier.

—

70 jaar mensenrechten: tijd voor een feestje?

Dit jaar was het zeventig jaar geleden dat de Verenigde Naties de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens accepteerden. Collega Marloes schreef een mooi artikel waarin ze de geschiedenis en de impact van deze verklaring uiteenzet. Als je wieg in Nederland heeft gestaan, lijkt het zo vanzelfsprekend dat je recht hebt op bijvoorbeeld onderwijs, sociale voorzieningen, vrijheid van meningsuiting en het spreken van je eigen taal. Maar als je iets verder kijkt, blijken deze morele verworvenheden toch niet voor iedereen weggelegd. Goed om er weer eens bij stil te staan dat de mensenrechten voor iedereen gelden, ongeacht je afkomst, religie, geaardheid of geslacht.

Wat vonden jullie de beste/mooiste/meest indrukwekkende publicatie op NEMO Kennislink het afgelopen jaar? Laat het ons weten in de comments hieronder.