Lang niet alle onderzoeksresultaten worden gepubliceerd. Daardoor kan een medicijn bewezen effectief lijken, ook als de meeste onderzoeken geen effect hebben aangetoond. Kan het anders?
Medicijnen komen in Nederland niet zomaar op de markt. Als je regelmatig medicijnen slikt die zijn voorgeschreven door je huisarts, dan zijn die waarschijnlijk ‘bewezen effectief’. Er is dus wetenschappelijk onderzoek naar gedaan dat de effectiviteit van het geneesmiddel heeft aangetoond. Maar weet je ook hoeveel onderzoek eraan voorafging dat uitwees dat dezelfde medicijnen geen effect hadden?
Wat alle wetenschappers weten, maar het grote publiek vaak niet, is dat lang niet alle wetenschappelijke onderzoeksresultaten worden gepubliceerd. Dit staat bekend als het ‘bureaula-effect’ of de ‘publicatiebias’. Als drie studies naar een medicijn niets opleveren, maar een vierde studie wel, dan is de kans groot dat het vierde artikel wordt opgepikt door een wetenschappelijk tijdschrift. De andere studies worden niet gepubliceerd of zijn minder makkelijk vindbaar. Dit geeft een vertekend beeld van de effectiviteit van een medicijn.
Jeroen de Ridder maakt zich zorgen over deze vertekening die vooruitgang in de weg staat. “Wetenschappelijke tijdschriften hebben een sterke voorkeur om positieve resultaten te publiceren”, zegt hij. “Dat is een groot probleem als het gaat over de veiligheid van medicijnen. Zeker als je weet dat deze studies vaak gefinancierd worden door farmaceuten die commercieel belang hebben bij positieve resultaten.”
In zijn onderzoeksproject zocht De Ridder naar ideeën om die publicatiebias tegen te gaan. Volgens hem valt er veel te winnen als we kiezen voor een ander publicatieproces. Op dit moment beslissen wetenschappelijke tijdschriften of ze een onderzoek publiceren zodra het onderzoek is afgerond en de resultaten bekend zijn.
“Eén van de onderzoekers in ons project, Anne Scheel, heeft laten zien dat het ook anders kan”, vertelt De Ridder. “Je kunt afspreken dat wetenschappers vooraf een gedetailleerd onderzoeksplan rondsturen en laten beoordelen. Op dat moment besluit een tijdschrift of de resultaten gepubliceerd zullen worden. Dus voordat de data binnen zijn, wordt gekeken of het onderwerp van de studie goed en interessant genoeg is voor een publicatie. Dit heet registered reports.
Enkele wetenschappelijke tijdschriften experimenteren met dit model, maar de grote tijdschriften zoals Science en Nature doen nog niet mee. “Die willen de spectaculaire resultaten publiceren”, zegt De Ridder. “Dat is enerzijds goed, want je wil belangrijke resultaten breed onder de aandacht brengen. Het risico is wel dat deze spectaculaire onderzoeksresultaten vaak wat minder betrouwbaar zijn.”
