Een natuurkundige ziet zijn theorie over parallelle universa werkelijkheid worden. De scifi-film 'The universal theory' doet denken aan de films van Hitchcock en de serie 'Dark'.
Is de kat van Schrödinger nou dood of levend? Volgens sommigen hangt dat ervan af in welk universum je je bevindt. In het ene universum is de kat morsdood, in het andere springlevend.
Deze nogal vergaande oplossing voor het fictieve probleem met de kat volgt uit de veelwereldeninterpretatie van de quantummechanica. Dat is een theorie die stelt dat ons universum er slechts één van ontelbaar vele is, en dat er voortdurend nieuwe universa bijkomen. Het idee, controversieel onder natuurkundigen en geliefd onder sciencefictionmakers, staat centraal in de film 'The universal theory'.
Vreemde sterfgevallen
In de openingsscène is een op het oog verwarde natuurkundige, Johannes geheten, te gast in een tv-programma. Hij heeft een roman geschreven over mensen die van het ene universum naar het andere reizen. Maar, claimt Johannes, eigenlijk is het helemaal geen roman: hij heeft alles zelf meegemaakt.
In de rest van de film volgen we, volledig in zwart-wit, het verhaal van Johannes. In 1962 bezoekt hij een natuurkundig congres in een Alpenhotel in Zwitserland. Ondertussen werkt hij aan zijn proefschrift, waarin hij het bestaan van parallelle universa beschrijft. Op een ochtend werd hij wakker met dit idee en sindsdien is hij ervan overtuigd dat het klopt.
Johannes bezoekt het congres met zijn professor, een traditionele fysicus die maar weinig op heeft met de wilde theorieën van zijn promovendus. Een andere professor – ooit briljant natuurkundige, nu vooral dronkelap en onruststoker – vindt ze echter Nobelprijswaardig.
Overigens zijn de personages in de film fictief. Wel wordt er regelmatig verwezen naar bestaande natuurkundigen zoals Erwin Schrödinger (van de kat) en Werner Heisenberg.
Het congres wordt al gauw overschaduwd door enkele vreemde sterfgevallen in het skigebied. Ondertussen ontmoet Johannes de pianiste Karin, een mysterieuze vrouw die veel meer over hem lijkt te weten dan hij over haar. Langzaamaan blijken de ideeën van Johannes lang niet zo onwerkelijk als zijn professor denkt.
Waaier aan universa
De natuurkundige inhoud van de film is zeker niet uit de lucht gegrepen. De veelwereldeninterpretatie is in de jaren vijftig ontwikkeld als oplossing voor de ogenschijnlijke willekeur van de quantummechanica. Dat zit zo: pas als je een deeltje meet, neemt het een positie in, en het is onmogelijk om exact te voorspellen welke positie dat zal zijn. Volgens de veelwereldeninterpretatie ontstaat bij elke meting een waaier aan universa, waarbij het deeltje in elk universum een andere plek inneemt.
Maar hoewel er enkele vooraanstaande natuurkundigen aan hebben gewerkt, is de veelwereldeninterpretatie nooit echt populair geweest. De meeste fysici vinden het een vergezochte, onaantrekkelijke en onverifieerbare oplossing, die meer vragen oproept dan ze beantwoordt.
Bovendien beschouwen quantumfysici de mogelijkheid van het ontstaan van parallelle universa louter op het niveau van subatomaire deeltjes. In de film wordt het idee een stuk verder doorgevoerd, tot op het niveau van mensen en hun individuele beslissingen. Daarmee helt de balans toch een stuk meer naar fiction dan naar science.
Tijdgeest
Hoewel de quantummechanica berucht is om haar onbevattelijkheid, is de film natuurkundig gezien niet moeilijk te volgen. Je hebt geen voorkennis over quantummechanica nodig en zult daar ook niet veel nieuwe kennis over opdoen.
Wel geeft de film inzicht in de worstelingen van een jonge theoretisch natuurkundige: hoe die bijvoorbeeld moet kiezen tussen het verder uitwerken van een bestaande, geaccepteerde theorie en het ontwikkelen van een eigen, controversiële theorie. En hoe professoren die keus proberen te beïnvloeden door te preken voor eigen parochie.
Verder brengt de film de tijdgeest van de jaren zestig mooi in beeld. Je merkt dat de Koude Oorlog aan de gang is en dat de Tweede Wereldoorlog zijn sporen heeft nagelaten. Daarnaast worden de gevaren van radioactief materiaal steeds duidelijker. En uiteraard is iedereen voortdurend aan het roken.
Al met al is 'The universal theory' een spannende, bij vlagen beklemmende scifi-thriller. De zwart-witbeelden, de jaren zestig-setting en de suspense doen denken aan de oude films van Alfred Hitchcock. Aan de andere kant doen het Duitstalige, het duistere en de parallelle universa sterk denken aan de recente Netflix-serie 'Dark'. Klassieke en moderne elementen, natuurkundigen en mysterieuze moordzaken: het is een film waarin veel werelden samenkomen.
