En als de gasbevingen in Den Haag hadden plaatsgevonden?

“Kijk”, zegt Stafleu, en hij legt een kaart van de regio Kanto in Japan op tafel. “Hier kan je het effect goed zien.” De kaart toont de schade ten gevolge van een magnitude acht aardbeving in 1923 bij de zeehaven Yokohama, de kleur rood is voor de gebieden waar de beving de houten huizen destijds totaal verwoestte. Zoals te verwachten neemt de roodkleuring af met de afstand tot de aardbeving. Maar op zo’n zeventig kilometer van het epicentrum kleurt de kaart plotseling opnieuw roodoranje, in een langwerpige vlek vanuit Tokio naar het noorden.

“Dat is het opslingereffect”, verklaart Stafleu. Tokio ligt aan de zuidkant van een vroegere vallei, die in het Holoceen (het tijdperk waarin we nu leven) opgevuld raakte met sedimenten uit rivieren en de ondiepe zee. De vlek op de kaart valt precies samen met deze slappe Holocene kleilagen. Het omringende gebied, waar nauwelijks schade was, bestaat uit steviger gesteente.

In de branding

Bij een aardbeving ontstaan aardbevingsgolven, die zich voortplanten door de ondergrond. De snelheid waarmee zo’n golf door de aarde reist, neemt af in slap en zacht gesteente. De wet van behoud van energie schrijft echter voor dat dit gecompenseerd moet worden – en dat doet de golf door hoger te worden. “Vergelijk het met de branding”, zegt Stafleu. “Waar de zee ondieper wordt verliezen golven snelheid. Daarom zijn ook daar de golven hoger.”

Voor de Groningers is dat pech. De Groningse kleibodem maakt dat grote delen van de provincie zich precies in de branding van de aardbevingsgolven bevinden.

Veen-klei-zand

Hoe de ondergrond exact op de aardbevingsgolven reageert hangt af van vele factoren, vertelt Stafleu. Wanneer en onder welke omstandigheden is een sedimentlaag afgezet? Uit wat voor materiaal bestaat het? Is het al wat compacter geworden in de loop der tijd? Maar als vuistregel kan je stellen dat je in veengebieden de hoogste golven krijgt, en dat ook kleigrond veel opslingering geeft, zegt Stafleu. “Op zandgrond zit je nog het beste.”

Als je redelijk ver van het epicentrum van de aardbeving af zit, tenminste. Opslingering is niet het enige dat de schade bepaalt, benadrukt Stafleu. “Hoe verder weg, hoe groter het gebied waarover de aardbevingsenergie zich inmiddels verspreid heeft, en hoe minder sterk dus de golven.” Om dezelfde reden geven ondiepe aardbevingen meer schade dan de diepe.

Daarnaast hangt de schade af van het huis en de manier waarop het gebouwd is. “Als je in een veengebied woont maar je huis staat met heipalen stevig verankerd in de onderliggende Pleistocene zandgrond, heb je van het opslingereffect ook minder last”, zegt Stafleu.