Dit is het vierde deel in de serie ‘Hardnekkige mythes’, waarin we ingaan op inzichten die achterhaald zijn, maar toch nog steeds leven onder een groot deel van de samenleving. De serie maakt deel uit van het thema Met andere ogen.
In Athene is er geen ontkomen aan. Als een puist steekt de Akropolis overal bovenuit. Op deze tafelberg springt met name de grote tempel, ook wel Parthenon genoemd, in het oog. Drommen toeristen vergapen zich iedere dag aan het gebouw dat omringd is door 46 kolossale zuilen van wit marmer. Ze kijken naar het symbool van de democratie.
Tenminste, dat is het verhaal dat veel gidsen vertellen. “Maar dat is een zeer hardnekkige mythe”, zegt Akropolisexpert en postdoctoraal onderzoeker Janric van Rookhuijzen (Radboud Universiteit Nijmegen). “De grote tempel werd weliswaar gebouwd toen Athene een democratie als staatsvorm had. Maar het gebouw had daar verder helemaal niks mee te maken. Het was een tempel ter ere van de godin Athena, een heiligdom voor haar. Je kan het enigszins vergelijken met onze kerken, maar in de oudheid hadden tempels een andere functie. Er kwamen geen mensen samen om te bidden. Het waren vooral opslagplaatsen voor schatten die aan de goden waren gegeven”, zegt Van Rookhuijzen. Hij publiceerde eerder dit jaar het boek ‘De Akropolis van Athene. Geschiedenis van een mythisch icoon’ samen met emeritus hoogleraar klassieke archeologie Eric Moorman (Radboud Universiteit Nijmegen).
Glorietijd van Athene
Atheners die in de oudheid leefden, zouden het heel vreemd hebben gevonden dat we de tempel nu in verband brengen met de democratie. “De Pnyx zou dan veel meer voor de hand liggen. Dat is een open plek waar de mannen vroeger mochten stemmen.” Maar dit democratisch hart van de oude stad spreekt minder tot de verbeelding dan het indrukwekkende heiligdom op de Akropolis.
Athene kende destijds een radicale democratie, waarbij alle mannelijke burgers direct mochten beslissen (net als in veel andere landen kregen vrouwen pas later stemrecht). Veel landen, waaronder Nederland, hebben een indirecte democratie, waarbij we politici kiezen die mogen beslissen. Atheners zouden dit geen democratie noemen, eerder een aristocratie.
Hoe komt het dan toch dat we de grote tempel van Athene en de democratie zo bij elkaar vinden horen? Daarvoor moeten we terug naar de negentiende eeuw. Griekenland werd na een strijd onafhankelijk van de Turken. “Daarna wilden de Grieken teruggaan naar hun glorietijd en ze kozen ervoor om het verhaal te vertellen van hun geschiedenis uit de vijfde eeuw voor Christus toen Athene nog een democratie was.”
De Grieken gingen daarbij nogal rigoureus te werk. Ze braken alle gebouwen op de Akropolis af die niet uit de vijfde eeuw voor Christus kwamen. In de grote tempel zat tot in de negentiende eeuw een moskee gebouwd en die maakten ze ook met de grond gelijk. Vanaf de twintigste eeuw legden de Grieken veel nadruk op het verhaal van de democratie in Athene. Dit verhaal en de Akropolis raakten sterk met elkaar verweven. Zo werd de grote tempel op de berg het megasymbool van dit nieuwe nationale gedachtengoed. En dat verhaal is ook door buitenlanders, zoals wij, omarmd", zegt Van Rookhuijzen.
God van de democratie
Wie in de geschiedenis van de berg duikt, merkt al snel dat er achter de grote tempel nog veel meer opmerkelijke verhalen schuilgaan. Het begon als heiligdom van Athene, maar werd in de christelijke tijd een kerk waar Maria werd vereerd. Tijdens de Turkse periode was het een moskee. In die tijd werd het waarschijnlijk ook nog als opslag voor buskruit gebruikt. Al eeuwen stond het gebouw fier overeind, totdat het leger van Venetië in 1687 de aanval opende op de Turken. Een bom sloeg in de tempel in en een groot deel van het gebouw werd verwoest.
Zo heeft het icoon dus een zeer rijke en gevarieerde geschiedenis. “Vandaag de dag is het een archeologische site. Je kan daarom zeggen dat er allerlei goden in de tempel zijn geëerd door de eeuwen heen. En dat de meest recente god de god van de democratie is. Maar dat is niet op antieke bronnen te baseren.”
Lees ook de andere artikelen in deze serie: