Naar de content
Faces of Science
Faces of Science

Weten waar je recht op hebt

Hoe kies je een goede studie?

Pixabay CC0

Rechtsgeleerdheid is een bijzonder vak. Bij rechten bestudeer je een door mensen gemaakt systeem van normen. Het recht is normatief: het gaat om wat mensen zoal behoren te doen, of wat er gebeurt als je iets wel of niet doet of laat. Daarmee is het meteen heel anders dan studies waarbij je een fysieke of sociale werkelijkheid probeert te doorgronden. Het recht gaat over rechtvaardigheid en macht en dat maakt het voor mij zo boeiend.

In mijn vakgebied gaat het over de normen die zijn opgesteld door wetgevers, rechters, en andere instanties die recht hebben mogen maken. Als jurist verzin je niet zelf voor iedereen wat goed en juist is om te doen. Ik zal wel meteen verklappen dat ik nooit zo van de regeltjes ben geweest. Als jurist hoef je niet per sé braaf te zijn. Dat misverstand kom ik wel eens tegen: dat juristen zich aangetrokken voelen tot de normen die hen worden opgelegd. De jurist heeft misschien een stoffig imago: het tegenovergestelde van de revolutionair en de activist. Maar zo zie ik mijzelf en mijn collega’s niet.

Een anarchistische juriste?

Toen ik 12 was had ik een overzicht gevonden van verschillende politieke ideologieën. Van al deze ideologieën leek het anarchisme mij het meest geschikt. Waarom zouden we immers bestuurd moeten worden door een of andere hogere autoriteit, als we zelf ons samen-leven kunnen coördineren? Ik zag een kleinschalige ruileconomie voor me waar iedereen op eigen initiatief voor elkaar zorgt. Dat stond niet eens zo ver van mijn werkelijkheid. Er waren wel regels thuis en op school, maar mijn vrienden en ik volgden doorgaans zonder problemen ons eigen pad.

Het recht bepaalt wat je moet, mag, en kan.

Pixabay CC0

Langzaamaan begon ik te begrijpen dat er regels zijn in de samenleving, die soms zelfs met geweld mogen worden verdedigd. Ik dacht dat ik, door rechten te studeren, beter zou begrijpen waarom dingen zijn zoals ze zijn. Ik wilde geen in zichzelf gekeerde filosofe of activiste zijn, maar juist doorgronden hoe de maatschappij is ingericht en welke rechtvaardigingen daarvoor worden aangedragen. Op die manier heb je ook een meer genuanceerd beeld van waar je recht op hebt en wat je anderen bent verschuldigd. Door rechten te studeren ben ik uiteindelijk assertiever geworden, en zekerder van mijn zaak.

Rechtvaardigheid

Het recht is een wapen om onrechtvaardigheden te bestrijden. Sommige mensen gaan dan ook rechten studeren vanwege hun geloof in de mensenrechten, om de wereld te verbeteren. De Nederlandse Grondwet, het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, en talloze andere verdragen en instrumenten bevatten de grondrechten en mensenrechten die de staat moet respecteren. Zij vormen het ultieme ijkpunt op basis waarvan je kan zeggen: jullie doen het niet goed, het moet anders! Zo wordt op deze basis bijvoorbeeld duidelijk onder welke omstandigheden we mogen demonstreren, welke verhoormethoden de politie mag gebruiken, en in hoeverre organisaties je in de gaten mogen houden.

Het recht is een wapen om onrechtvaardigheden te bestrijden.

Twitter Trends 2019 via Flickr CC BY 2.0

Macht

Het recht is verder een manier om macht in te perken en machtsmisbruik te voorkomen. Als je bijvoorbeeld een boete krijgt, moet je in beroep kunnen gaan. Misschien heeft de politie wel een fout gemaakt, of was er een rechtvaardiging voor je gedrag. De politie kan niet zomaar naar eigen inzicht boetes uitdelen! Zo ook bij bedrijven. Veel te weinig mensen weten dat je producten terug naar de winkel kan brengen als ze kapot gaan en niet aan de verwachtingen voldoen. Of dat je geld terug kan krijgen als je vlucht vertraagd is. Ook werkgevers zijn aan allerlei regels onderhevig. Zo mag je bijvoorbeeld niet zomaar worden ontslagen, en heb je recht op een minimumloon. Het recht grijpt in allerlei verschillende gebieden in om mensen tegemoet te komen. Zijn al die regels altijd goed? Nee, zeker niet. Maar ze kunnen gedupeerden helpen op het moment dat ze met een claim komen.

De meeste rechtenstudenten willen het recht graag kunnen en mogen gebruiken in een praktijk waar ze zich achter scharen. Denk dan bijvoorbeeld aan strafrecht, arbeidsrecht, of ondernemingsrecht. Ongeacht wat je precies belangrijk vindt in de samenleving, de kans is groot dat er een rechtsgebied is dat jou aanspreekt.

Stoffige regeltjes?

Het recht bestaat niet in de natuur, maar is eveneens geen papieren werkelijkheid. Sommige rechtsregels leven niet. Zo zijn er bijvoorbeeld plekken waar niemand opkijkt als je door een rood stoplicht wandelt. Denk nou niet dat juristen per definitie de mensen zijn die dan zeggen: je mag niet door rood! Juristen zijn juist mensen die weten wat ze met regels aan moeten. Wanneer zou je beboet kunnen worden? Is zo’n verbod gerechtvaardigd? Behoor ik haar te gehoorzamen of niet? Hoe kan ik mijn standpunt verdedigen in een pleitnota of een vonnis?

Een analytisch vak

Nou heb ik een hoop gezegd over het recht, maar nog niets over hoe het is om rechten te bestuderen. We zagen al dat het recht door mensen is gemaakt. Rechtsnormen zijn opgeschreven en te vinden in wetboeken en andere teksten. Dat betekent niet dat je al die teksten uit je hoofd moet kennen! Het gaat er juist om dat je weet waar je toepasbare normen kan vinden en hoe je ze toe kan passen op een casus of zaak.
Rechtsgeleerdheid is een analytisch vak. Het recht is een systeem dat je vraagt om de relevante rechtsnormen in samenhang te begrijpen. De taak van de jurist is niet om te roepen dat het allemaal niet klopt of niet past, maar juist om uit te zoeken hoe het recht logischerwijs wél een antwoord biedt. Op deze manier verdedig je als jurist een nieuw antwoord op basis van de bestaande wirwar aan rechtsnormen.

Waarom rechtsgeleerdheid?

Elke jurist is anders en heeft een eigen motivatie. Misschien wil je de wereld graag iets eerlijker maken of ben je, net zoals ik, gefascineerd door autoriteit. Het recht laat zien hoe we macht structureren, conflicten adresseren, en de autonomie en individualiteit van mensen zowel inperken als beschermen. Tegelijkertijd biedt het recht in elke zaak weer een nieuwe puzzel. De vraag is steeds hoe we verschillende bepalingen in samenhang kunnen begrijpen en toepassen.

Uiteindelijk is rechtsgeleerdheid een praktijkgerichte opleiding. Daarmee wil ik alleen maar zeggen dat deze studie je kennis en vaardigheden leert die je vervolgens kan inzetten als (bijvoorbeeld) advocaat, bedrijfsjurist, notaris, of rechter. Het recht biedt als het ware een eigen taal, en als je deze kan spreken, dan mag je een juridisch beroep uitoefenen. De aantrekkingskracht daarvan is goed verbeeld in series en films. Advocaten beheersen de taal van het recht, en vertolken zo de belangen van hun cliënten. Rechters hebben weer een heel andere rol: zij moeten naar beide partijen luisteren en vervolgens beslissen wat het recht daadwerkelijk zegt.

Mijn favoriete vertolkingen van het recht op tv? The Good Wife (2009-2016), en The Children Act (2018).

ReactiesReageer