Hij deelde jarenlang een auto met zijn ex-vrouw, is vegetariër, sproeit de tuin niet meer, en reist alleen voor zijn werk met het vliegtuig. André van Hoorn, hoogleraar internationale economie en handel aan de Radboud Universiteit Nijmegen, vindt dat de mens een stuk groener moet leven. Tegelijkertijd begrijpt hij dat veel mensen vinden dat een groener leven onze economie niet te erg mag schaden.

In Havana aan de Waal, zoals de bijnaam van Nijmegen luidt, heeft Van Hoorn een modern, glazen kantoortje in universiteitsgebouw Elinor Ostrom. Dat was een Nobelprijswinnaar die veel onderzoek deed naar The Tragedy of the Commons. Deze theorie (die Ostrom overigens nuanceerde) stelt dat elke vorm van gemeenschappelijk bezit zal falen, omdat het individu altijd de eigen opbrengst wil maximaliseren. Denk aan een vijver: voor het individu is het handig om zo veel mogelijk vis te vangen, maar als iedereen dat doet, is de vijver snel leeg. “Op dezelfde manier kan je ook naar de planeet kijken: de opwarming van het klimaat en uitholling van natuurlijk hulpbronnen zijn collectieve problemen”, aldus Van Hoorn.

Ik versus wij

Uit de wetenschap is bekend dat de mate waarin een cultuur individualistisch of collectivistisch is, één van de belangrijkste kenmerken is van een maatschappij, vertelt hij. Bij meer individualistische maatschappijen draait het meer om ‘ik’, autonomie en zelfontplooiing. Bij een collectivistischere samenleving zijn ‘wij’, solidariteit en harmonie belangrijker. Volgens Van Hoorn wijzen onderzoeksdata erop dat de Europese samenleving in vergelijking met de Amerikaanse collectivistischer is. “Als het gaat om natuurlijke hulpbronnen kan ik me voorstellen dat collectivistischere samenlevingen daar zuiniger op zijn. Ik denk dat je ook wel ziet dat Europa iets groener is dan de VS.”

Bovendien is de levensverwachting in Europa hoger dan in de VS, terwijl het verschil tussen arm en rijk in de VS het grootst is. Dat ondervond Van Hoorn toen hij voor een congres in 2016 In New Orleans was. Hij schrok van de slechte wegen, waar SUV’s overheen reden en waar zwervers met hun winkelwagen naast stonden. Die zagen er volgens hem ongezonder uit dan daklozen in Nederland. “Zelfs bij mensen met betaalde banen viel hun slechte gebit op.”

Koude kermis

Opnieuw scoort Europa hier in zijn analyse beter. Toch zit er iets problematisch in de Europese houding, vindt Van Hoorn. De blik op groen, solidariteit en work-life balance is soms wel heel eenzijdig. “Op de vraag wat voor wereld we willen doorgeven aan onze kinderen, is tegenwoordig weinig aandacht voor het economisch perspectief.”

Op de korte termijn zijn minder groei en veel zingeving en vrije tijd geen probleem, stelt Van Hoorn. “Maar economie is dynamisch. Als die houding ervoor zorgt dat je economie vijftig jaar lang één procent groeit en die van de VS met twee procent, dan zijn onze kinderen over vijftig jaar twee keer zo arm als Amerikaanse kinderen. Dan kom je van een koude kermis thuis en zul je veel mensen horen zeggen: zo hadden we het ook weer niet bedoeld.” Bovendien worden geopolitieke verhoudingen daardoor door elkaar gehusseld, gaat Van Hoorn verder. “Een economische val betekent veel voor jouw positie op het wereldtoneel. Geopolitiek is simpel: naarmate China en de VS rijker worden, worden ze machtiger. Gaat een andere macht omhoog en jij niet, dan daalt jouw macht. En dan hebben we het nog niet over wat minder geld betekent voor de gezondheidszorg en verzorgingsstaat.”

Het is de reden waarom hij tegen de ontgroeifilosofie is. Van Hoorn gelooft in plaats daarvan in innovatie. Hij wijst naar de ledlichten in zijn kantoor. “De eerste kunstmatige lampen van de mens brandden zo’n 17.000 jaar voor Christus op dierlijk vet. Door innovatie is kunstmatige verlichting bizar veel efficiënter geworden, tot de lampen die je hier ziet. Zuinig omgaan met de natuur kan door uitvindingen.”

En precies op innovatief vlak laat Europa het afweten, stelt de econoom. Aan onderzoek en ontwikkeling (R&D) geeft Europa relatief veel minder uit dan Amerika. Naast de invloed van de Europese werkmentaliteit is dat volgens hem een belangrijke reden voor de kloof. “Vergis je niet in wat productiviteitsgroei betekent voor welvaart. Die groei bereik je door slimmere manieren van produceren, betere producten en technologische vooruitgang. Kennis en innovatie blijven cruciaal en meer Europese investeringen daarin kunnen in de toekomst helpen de kloof te dichten.”

Magische knop

Van Hoorn snapt de noodkreet van Mario Draghi. De voormalig president van de Europese Centrale Bank maakt zich ernstig zorgen over het Europese concurrentievermogen. “Ik interpreteer zijn woorden als een waarschuwing: let op de waarde die je hecht aan de geopolitieke invloed van Europa over vijftig jaar. Vanuit die visie moet je, hoe je het wendt of keert, moeilijke keuzes maken. Willen we economisch bijblijven, dan kan het zijn dat we iets minder collectivistisch moeten zijn en dat er wellicht iets minder aandacht is voor milieu of solidariteit.”

Stel nu dat hij in zijn kantoor een magische knop had, waarmee hij met één druk de Europese mentaliteit en visie op het gebied van milieu, klimaat, solidariteit en medische zorg zou kunnen veramerikaniseren. Zou hij die knop dan indrukken? Van Hoorn denkt even na en begint dan te lachen. “Als ik erover nadenk, dan ben ik té begaan met Europese waarden. Ik zou de knop niet indrukken, al neemt dat niet weg dat Europa op onderdelen meer Amerikaans mag worden.”