Waarom je op een nerd moet stemmen

Nu de Tweede Kamerverkiezingen op 29 oktober 2025 rap dichterbij komen, openbaren zich de belangrijkste onderwerpen waar politieke partijen verwachten de meeste stemmen mee te winnen. Het is een intrigerend dubbelspel: partijen sluipen de hoofden van de kiezers in, enerzijds om te zien welke thema’s daar het meest leven, anderzijds om hun eigen favoriete onderwerp te planten, het liefst een onderwerp waar zij zogeheten issue owner op zijn – het thema dat iedereen associeert met die specifieke partij.

Het thema digitalisering is in dit dubbelspel nog hoogstens ballenjongen. Bij de tien grootste partijen in de peilingen krijgt het onderwerp doorgaans een lage plaats in de inhoudsopgave of ontbreekt het zelfs helemaal. Bij kiezers speelt een paradoxale situatie, blijkt uit onderzoek van opiniepeiler I&O Research van 24 september 2025: 70 procent van de ondervraagden vindt digitale veiligheid het net zo belangrijk als grote thema’s als goede zorg en onderwijs, toch zegt maar 20 procent dat het meeweegt in de stemkeuze. Sterker nog: op de vraag welke onderwerpen het belangrijkst zijn, kiest maar 2 procent (!) voor digitalisering. Dat is het láágste van alle 23 keuzemogelijkheden.

Dat is best opmerkelijk, want wie zoekt naar ICT-perikelen in publieke diensten hoeft niet heel diep te graven. Onlangs nog maakten hackers de persoonsgegevens buit van bijna een miljoen Nederlandse vrouwen die meededen met een bevolkingsonderzoek rondom baarmoederhalskanker. Om nog maar te zwijgen over de rol van gebrekkige kennis van digitale systemen en algoritmegebruik bij grote crises als de Toeslagenaffaire. Bovendien hebben computerproblemen verregaande gevolgen, omdat anno 2025 alles nou eenmaal op computers werkt, zegt ook cybersecurityexpert Bert Hubert: “Onze hele maatschappij is digitaal. Als de computers het niet meer doen, kun je niet meer naar het ziekenhuis, kun je niet meer naar school, kan je geen auto registreren, en komt de trein tot stilstand.” Dat Nederland in verre mate is gedigitaliseerd, is natuurlijk niet raar en meestal heel fijn. Want zeg nou eerlijk: wie wil zijn belastingaangifte weer op papier invullen? Maar het moet dan wel werken en het liefst ook een beetje veilig zijn.

Analoog onbekwaam

De rol van het landsbestuur in een digitale samenleving anno 2025 is belangrijk, zegt Mariëtte van Huijstee, onderzoekscoördinator binnen het thema digitalisering van het Rathenau Instituut. “De overheid heeft als taak grond- en mensenrechten van burgers beschermen, en digitale technologie zet die op meerdere plekken onder druk. Dat gaat over de rol van overheid als digitale dienstverlener, maar ook bijvoorbeeld over digitale autonomie, cloudafhankelijkheid in de gehele samenleving, zeggenschap over AI-toepassingen in zorg en onderwijs, en verslavende ontwerpen van consumententoepassingen.”

Het zou dus fijn zijn als er hier en daar wat IT-experts aan de knoppen zitten. Dat blijkt echter niet zo te zijn. “Het probleem is dat we in dit land bestuurd worden door totale digibeten. En het is niet alleen dat ze computers niet snappen, ze vinden ze ook gewoon vreselijk”, zegt Hubert. “Het is voor veel mensen een totaal trauma.” Kamerlid namens NSC Jesse Six Dijkstra beaamt dit: “Het is gekmakend. Een derde van de departementen weet niet of ze clouddiensten gebruiken. Terwijl: je loopt niet zomaar een cloud binnen.”

Daarnaast: mochten ICT-systemen onverhoopt omvallen – geen enkele expert betoogt dat computers helemaal nooit om onbegrijpelijke redenen dienstweigeren – is het wel prettig als er een analoog alternatief is om op terug te vallen. Een rapport uit februari 2025 van de Algemene Bestuursdienst concludeerde dat de Nederlandse overheid ook daar sterk tekortschiet: ‘Terugvallen op fysieke processen is geen optie meer, de Nederlandse overheid is ‘analoog onbekwaam’ geworden.’

Waakhond

Bestuurlijk digibetisme en analoge onbekwaamheid, oftewel: we kunnen niks. Werk aan de winkel dus. Dat begint bij de Tweede Kamer en in het bijzonder de vaste commissie Digitale Zaken, die sinds 2021 bestaat en waar onder meer Six Dijkstra lid van is. Zo’n commissie bestaat uit een aantal Kamerleden die periodiek vergaderen om digitaliseringsonderwerpen te bespreken. Van Huijstee: “De vaste commissie moet de regering scherp houden en ook zelf met initiatieven komen om ervoor te zorgen dat digitale technologie in onze samenleving mensenrechten, grondrechten en onze democratische rechtstaat respecteert en ook voedt. En daar het kabinet mee om de oren slaan, zal ik maar zeggen.”

De commissie heeft in die zin dus vooral een controlerende functie, zegt ook Hubert. “Stel dat er geen commissie zou zijn. Dan zie je dat ambtenaren of ministeries op digitaal vlak kunnen doen wat ze willen, zonder dat er iemand moeilijke vragen gaat stellen. Om te beginnen werkt dat al kwaliteit verhogend, omdat men weet: ons werk wordt gelezen en gecontroleerd. En daarnaast is het nog zo dat het kabinet soms vuile streken probeert uit te halen. Dan kan de commissie de verantwoordelijke minister naar de Tweede Kamer roepen en zeggen: kom het maar uitleggen. En dan moet de minister komen ook. Die heeft daar helemaal geen zin in, want die moet twaalf afspraken afzeggen om te komen.”

Een treffend voorbeeld van hoe die waakhondfunctie werkt, was bij de omstreden Chatcontrolewet, vertelt Barbara Kathmann, Kamerlid namens GroenLinks-PvdA en actief lid van de commissie per mail: “Chatcontrole is een wetsvoorstel uit Brussel dat bepaalde vormen van criminaliteit wil tegengaan door alle digitale berichten van burgers in de EU te scannen. Dat is een slechte wet. Je denkt criminaliteit te bestrijden door een achterdeurtje open te zetten voor welwillende mensen, maar er bestaat geen digitaal deurtje voor slechts en alleen goed volk. Die zullen snel vertrapt worden door kwaadwillende partijen die door dezelfde deur gaan.”

Naast blaffen als iets gruwelijk mis blijkt te gaan komt de commissie zelf met moties en initiatieven, zoals de initiatiefnota ‘Wolken aan de Horizon’ van Six Dijkstra en Kathmann. Het zijn dertig goedgevulde pagina’s aan langetermijndenken, waarin Kathmann en Six Dijkstra een pad uittekenen om in ieder geval publieke diensten van de overheid, maar ook bijvoorbeeld ziekenhuizen en universiteiten in 2029 weg te halen bij Amerikaanse clouddiensten en daamee niet afhankelijk te laten zijn van een onvoorspelbare Amerikaanse president met een grote rode knop tot zijn beschikking.

Corveetaak

Er is één probleem: er heerst een vloek op de commissie. De commissie telt 26 leden, waarvan er doorgaans 5 komen opdagen bij een vergadering. Dat is niet gek; veel Kamerleden nemen deel aan meer commissies dan ze bij kunnen houden, zeker Kamerleden van kleine partijen – zij moeten met minder mensen evenveel thema’s behandelen. Commissies die politiek minder interessant zijn (lees: weinig stemmen winnen), krijgen dan doorgaans minder aandacht en worden gauw overgeslagen. Opmerkelijk genoeg zijn het precies de actieve leden die de neiging hebben om na een of twee kabinetsperiodes niet meer terug te keren in de Tweede Kamer en dus ook niet in de commissie Digitale Zaken. Six Dijkstra keert bijvoorbeeld op eigen afweging niet terug in de kamer; hij geeft aan een nieuwe uitdaging te gaan zoeken.

Opvallender is dat Kamerleden uit de commissie die wél willen blijven, ook vaak niet terugkeren, al dan niet vrijwillig. Van Huijstee: “Queeny Rajkowski (in 2022 uitgeroepen tot Meest Digibewuste Kamerlid, red.), die vanuit de VVD echt heel goed werk deed in de vorige commissie, is daar door haar partij van afgehaald en op asiel en migratie gezet. Ik vind het zelf moeilijk te begrijpen, maar blijkbaar is de portefeuille digitale zaken niet echt een profileringsportefeuille. De meeste mensen zien digitalisering nog steeds als een efficiëntieslag, een bedrijfsvoeringachtig proces. Het is bij wijze van spreken een corveetaak, terwijl digitalisering onze samenleving fundamenteel verandert.” Kathmann: “Er is de compleet foute veronderstelling dat technologie politiek neutraal zou zijn. Dat zeiden ze vroeger ook over bakstenen, maar woningbouw is knetterpolitiek.” Six Dijkstra verwoordt het probleem, zoals een politicus betaamt, iets politieker: “Er is een generatie politici die langer in de Kamer zit die dit thema nog niet op waarde weet te schatten.” Kathmann, in 2023 en 2024 Meest Digibewuste Kamerlid, herkent de vloek: “Ik noem het politieke zelfmoord. Steek je je vinger op voor deze commissie, dan verhuis je linea recta naar de onderste regionen van de Haagse voedselketen. Er is geen minister voor Digitale Zaken, dus geen tas geld. Geen geld is niet sexy, dus er is weinig aandacht voor. Politieke profilering is dan moeilijk.”

Ook voor Kathmann is de kans klein dat ze terugkeert in de Kamer, omdat ze door haar partij GroenLinks-PvdA op plek 32 is gezet voor de aankomende verkiezingen. Hetzelfde geldt voor de andere actieve leden van de huidige commissie: Martijn Buijsse (VVD, plek 34) en Jan Valise (PVV, plek 39). Van de actieve leden lijkt alleen Marieke Koekkoek (Volt, plek 2) op basis van peilingen terug te keren. Om een dergelijke nerdexodus te voorkomen heeft Hubert NerdVote.nl in het leven geroepen – een beetje als ‘stem op een vrouw’, maar dan voor nerds. Hubert: “Het is in Nederland best makkelijk om met voorkeursstemmen de Kamer in te komen: je hebt er maar 17.000 nodig. Barbara Kathmann heeft de vorige verkiezingen 10.000 voorkeursstemmen gehaald, gewoon door Barbara Kathmann te zijn. Daar hoeven wij er bijvoorbeeld maar 7.000 bij te fiksen, dus.”