Waarom de één beter tegen hitte kan dan de ander

De één vindt het heerlijk, de ander een hel: warm weer. Hoe komt het dat sommige mensen zich binnen verstoppen, het liefst met de airco op volle toeren, terwijl de buurman languit in de tuin ligt te genieten?

5 augustus 2022

Op de camping ligt mijn vriend te woelen op ons gedeelde luchtbed: hij vindt het te warm. Ik heb meer last van zijn gedraai dan van de hitte. Stelt hij zich aan? “Nee, er is wel degelijk een verschil in hoe goed mensen tegen de warmte kunnen”, stelt hoogleraar thermofysiologie Hein Daanen van de VU Amsterdam. Waar komt dit verschil vandaan en valt er iets tegen te doen?

Zweten

Sommige mensen hoeven maar een paar stappen buiten de deur te zetten en het zweet breekt ze uit in de zomer. Vervelend? Welnee. “Zweten is een hele effectieve manier om warmte kwijt te raken”, zegt Daanen. Onze huid heeft normaal een temperatuur van zo’n dertig graden. Maar als het buiten erg warm is of als je intens aan het sporten bent, loopt die temperatuur soms op tot 35 graden doordat je bloedvaten uitzetten. Is de buitenlucht koeler? Dan geef je de overtollige warmte af aan de omgeving. Ook ga je zweten. En wanneer het vocht van de huid af verdampt, kost dat energie in de vorm van warmte. Top!

“Hoe snel het lichaam in actie komt bij hitte, verschilt per persoon. Je interne thermostaat, de hypothalamus, is daar grotendeels verantwoordelijk voor”, legt Daanen uit. Want hoewel ieder mens zo’n twee tot vier miljoen zweetklieren heeft, zijn deze niet allemaal actief. De hypothalamus moet ze aansturen. Hoe goed dit lukt, hangt onder andere af van je genen, leeftijd, hormoonhuishouding en geslacht. “Zo ligt de lichamelijke drempel om te gaan zweten bij mannen bijvoorbeeld veel lager dan bij vrouwen. Ook zweten mannen bijna twee keer zo veel, waardoor ze in het algemeen beter tegen hitte kunnen”, legt Daanen uit. Daarnaast neemt het vermogen om te zweten na je twintigste langzaam maar geleidelijk af. Daarom kunnen ouderen vaak niet meer zo goed tegen de warmte.

Hitte gevaarlijk voor ouderen

De hitte kan lekker, maar ook levensgevaarlijk zijn. Zo kostte de hittegolf van 2019 zo’n vierhonderd mensen het leven. Hoe kan dat? “Bij een lichaamstemperatuur van 37 graden functioneert ons lijf het beste. Daarom doet je interne thermostaat, de hypothalamus, er onder normale omstandigheden alles aan om het lichaam rond deze temperatuur te houden”, zegt thermofysioloog Daanen. Neemt je kerntemperatuur toe, bijvoorbeeld doordat het buiten erg warm is, dan komt je lichaam in actie. Je begint te zweten en je bloedvaten worden wijder in een poging af te koelen. Wanneer er veel bloed naar de huid stroomt, pompt het hart bij iedere slag minder bloed rond dan normaal. Ook wordt het bloed door al het zweten wat dikker. Dit betekent dat het hart harder moet werken om het lichaam van voldoende zuurstof en voeding te voorzien. Het hart van een gezond persoon kan deze extra inspanning wel aan. Maar voor ouderen en hart- en vaatpatiënten is dat lastiger, en soms fataal.

Drie liter zweet per uur

Verder speelt je figuur ook een rol. “Iemand die klein en rond is, heeft een relatief klein huidoppervlak ten opzichte van zijn of haar inhoud. Bij iemand die lang en mager is, geldt het tegenovergestelde. De oppervlakte-volume-verhouding bepaalt sterk hoe makkelijk je warmte kwijt kunt”, zegt Daanen. Vergelijk het met eten: een oliebol blijft langer warm dan een pannenkoek. Verder maakt het uit hoe fit je bent. Daanen: “Uit onderzoek onder wielrenners blijkt dat extreem fitte mensen activiteiten langer kunnen volhouden bij een hogere kerntemperatuur.”

Wat meer conditietraining en een gezond gewicht behouden, kan dus geen kwaad als je minder last van de hitte wilt hebben. Daarnaast zijn er een paar simpele dingen die je kunt doen om koel te blijven op warme dagen. Loopt de temperatuur op tot boven de dertig graden? Dan is het volgens de GGD tijd om je gedrag aan te passen. Hun advies: ‘Draag dunne kleding en een hoed of pet. Blijf in de schaduw en doe ’s middags geen activiteiten waarbij je veel beweegt. Neem overdag een keer een lauwe douche. Of ga zitten met je voeten in bak of teiltje met water.’ Natuurlijk is het ook belangrijk om veel water te drinken. “Niet alleen om te voorkomen dat je uitdroogt, maar ook omdat je dan meer kunt zweten op een dag”, zegt Daanen. Het record staat op zo’n drie liter zweet per uur.

Een vrouw in bikini met een thermostaat op haar buik. — Flickr.com, Dan Zen via CC BY 2.0

Wennen aan warmte

In tegenstelling tot kou, kun je aan warmte heel goed wennen. “We noemen dat hitte-acclimatisatie en het is bijzonder effectief”, zegt Daanen. Volgens hem kun je kou voornamelijk bestrijden met gedragsaanpassingen, bijvoorbeeld door meer warme kleren te dragen of de verwarming hoger zetten. Voor warmte werkt dat anders. “Na vijf tot vijftien dagen past het lichaam zich aan. Je gaat bijvoorbeeld meer zweten en wordt ’s ochtend wakker met een lagere kerntemperatuur.” Allemaal leuk en aardig, maar een hittegolf in Nederland duurt meestal niet zo lang. Heb je er dan wel iets aan? “Jazeker. Het KNMI kan hittegolven steeds beter voorspellen. Als je extreem warme dagen ziet aankomen, kun je je lijf alvast ‘trainen’ door een paar dagen van tevoren elke dag buiten te sporten, wandelen of door in de zon te gaan zitten”, zegt Daanen. Momenteel onderzoekt hij of het helpt om hitte-acclimatisatieprotocollen te doorlopen met ouderen voor een hittegolf om hen weerbaarder te maken.

Bronnen