Voor het dossier Embryo’s uit het lab schrijven Anne van Kessel en Lianne Tijhaar de komende tijd over embryo-modellen. Om deze modellen te maken zijn menselijke cellen nodig. Maar van wie zijn die cellen eigenlijk? Hoe komen we eraan? De redacteuren van NEMO Kennislink duiken in de praktijk van lichaam- en bloeddonatie. Lees ook Liannes interview met medisch historicus Noortje Jacobs.
Al sinds mijn negentiende ben ik bloeddonor. Als kind ging ik regelmatig met mijn moeder mee naar de bloedbank waar zij plasma doneerde. Terwijl zij zo’n drie kwartier aan de machine hing die het plasma uit haar bloed filterde en de bloedcellen terugstuurde, aten mijn zusje en ik roze koeken en lazen we tijdschriften.
Voor mij was het min of meer vanzelfsprekend dat ik ook donor werd. Kleine moeite voor mij, van groot belang voor patiënten. Bij mijn inschrijving gaf de bloedbank aan mij het beste te kunnen gebruiken als bloeddonor. In tegenstelling tot bij mijn moeder, hoeft mijn bloed niet gefilterd te worden. Ik doneer een halve liter bloed inclusief cellen en sta na een kwartiertje weer buiten.
Voor iedere donatie vul je als donor een keuringsformulier in om te checken of je mag doneren. Daarop geef je ook aan of het ‘restbloed’ gebruikt mag worden voor medisch-wetenschappelijk onderzoek. Ik heb bij al mijn donaties aangevinkt dit geen probleem te vinden. Maar bij de eerste brainstorm over het thema ‘Embryo’s uit het lab’ vroeg ik me hardop af: “Wat valt er eigenlijk allemaal onder medisch-wetenschappelijk onderzoek?”
Opgesplitst
Ik vraag het aan Marja van Wijk van bloedbank Sanquin. Zij gaat over al het bloed dat niet voor transfusie gebruikt wordt. Ze legt uit dat donorbloed wordt opgesplitst in drie delen: rode bloedcellen voor transfusies bij patiënten (zo’n 200 ml) en plasma (zo’n 250 ml) om plasmamedicatie te maken. Het restje dat overblijft (zo’n 50 ml) wordt buffycoat genoemd. “Die buffycoat bevat veel bloedplaatjes die voor transfusie gebruikt kunnen worden, maar er zitten ook veel witte bloedcellen in. Die wil je niet in je transfusieproduct, omdat patiënten mogelijk een afweerreacties tegen die cellen krijgen. Maar ze zijn heel nuttig voor wetenschappelijke studies.”
Ook het bloed uit het monsterzakje wordt soms gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek. Dat is het zakje dat als eerste gevuld wordt bij elke donatie en dat laboranten gebruiken om te testen of een donor geen infectieziekten bij zich draagt. Ook daarvan blijft altijd een restje bloed over.
Goed, restbloed en buffycoat dus. Maar wat gebeurt daar dan mee? “Ontzettend veel nuttig onderzoek”, zegt Van Wijk. “We zijn heel blij dat bijna iedere donor toestemming geeft zijn bloed hiervoor te gebruiken.” Binnen Sanquin doen ze zowel fundamenteel als toegepast onderzoek. “Hoe het immuunsysteem werkt bijvoorbeeld, of hoe afweercellen reageren na een corona-infectie. En het wordt gebruikt om diagnostische testen te valideren.” Ook externe onderzoeksinstellingen kunnen bloed van Sanquin aanvragen, bijvoorbeeld voor onderzoek naar infectieziekten of kanker.
Kunnen commerciële partijen mijn bloed ook krijgen? “Ja”, zegt Van Wijk. “Wij beoordelen dan eerst of het onderzoek bijdraagt aan de ontwikkeling van de gezondheidszorg. Als dat zo is, vragen we aan iedere individuele donor toestemming voor donatie aan de commerciële partij.”
In die keuzes kan ik me wel vinden. Vanwege een laag hemoglobinegehalte mag ik het komende jaar niet doneren. Ik moet mijn ijzerwaardes eerst weer opkrikken met ijzertabletten. Maar zodra ik mag, zal ik het vinkje op het keuringsformulier weer zetten.
Lees ook het interview met medisch historicus Noortje Jacobs:
‘Bloeddonors voelen zich minder verbonden met de patiënt’