Naar de content

Trots op een verdwijnende taal

Franziska Riedel voor NEMO Kennislink

De sprekers van het Baure – in het noorden van Bolivia – zijn op een paar handen te tellen. Hun taal heeft een aantal opmerkelijke eigenschappen, zoals de manier waarop deze verwijst naar de ruimte. Taalwetenschapper Femmy Admiraal deed er uitgebreid onderzoek naar. Daarvoor verbleef ze langere periodes in de Amazone en bouwde een bijzondere band op met de Baure.

Ercilia Chipeno maakt meel van cassave.

Franziska Riedel voor NEMO Kennislink

“Misschien een beetje verwarrend, maar Baure is de naam van de taal én van de mensen die het spreken”, legt Admiraal uit. Voor haar promotieonderzoek verbleef ze maandenlang in de Amazone, waar ze onderdak vond bij verschillende gezinnen. Niet allemaal sprekers van het Baure, want de taal – die oorspronkelijk gesproken werd in drie dorpen in het noorden van Bolivia – is bijna uitgestorven.

Bedreigde talen

In totaal wonen er zo’n vijfduizend mensen in het gebied waar Baure wordt gesproken, vertelt de onderzoeker. In de voormalige Spaanse kolonie is het Spaans de taal voor dagelijks gebruik. Daarnaast zijn er de inheemse talen, die steeds meer hun functie verliezen. In 2009 liet het onderzoeksteam waar Admiraal deel van uitmaakte een peiling doen onder de bevolking. “Toen bleek dat 74 mensen het Baure konden verstaan, maar daarvan waren er slechts zeventien die de taal ook zelf nog goed spraken. Dit is de laatste generatie. Het zijn allemaal mensen van boven de zeventig.”

Het Baure behoort tot de Arawaktalen, een van de grootste taalfamilies in Zuid-Amerika (van naar schatting zo’n veertig talen). Hoewel de talen in het Amazonegebied maar weinig gedocumenteerd zijn, is het Baure hierop een uitzondering. Naast de optekeningen van missionarissen, werd er in de jaren vijftig van de vorige eeuw al taalkundig onderzoek gedaan. In 2007 verscheen het proefschrift van Swintha Danielsen van de Radboud Universiteit, met een uitgebreide beschrijving van de grammatica van het Baure.

Dagelijks leven

Via Danielsen kwam Admiraal met het Baure in aanraking. Daarvoor hield ze zich ook al bezig met bedreigde talen in Bolivia, dus haar deelname aan een documentatieproject van het Baure was ook weer niet helemaal toevallig. Voor haar onderzoek verbleef ze vijf keer voor een periode van drie maanden in Bolivia. “Door het werk van mijn voorgangers waren er al veel praktische hindernissen overwonnen. Dat merkte je aan de vijftien sprekers met wie ik intensief werkte: ze vonden het niet raar om opgenomen te worden, of om steeds dezelfde vragen gesteld te krijgen.”

De onderzoeker spreekt met warmte over de mensen die haar als vanzelfsprekend opnamen in hun wereld. “Als je langere tijd in zo’n gebied verblijft, bouw je automatisch een band op met de mensen die er wonen. Ik was er niet alleen als onderzoeker, maar maakte ook deel uit van hun dagelijks leven. Er waren verjaardagen en bruiloften. Voorafgaand aan een interview waren er altijd eerst nog een hoop familieleden aanwezig.” De communicatie ging vanzelfsprekend in het Spaans, maar Admiraal pikte ook al gauw het Baure op: “Tijdens de interviews probeerde ik zoveel mogelijk Baure te praten, om te voorkomen dat ze overschakelden op het Spaans.”

Aan elkaar plakken

Voor haar promotieonderzoek richtte Admiraal zich op de manier waarop sprekers van het Baure verwijzen naar de ruimte om zich heen. Dat doen ze anders dan wij gewend zijn. “In het Nederlands of het Engels heb je voorzetsels om een plaats van een object aan te geven: iets ligt op de tafel, onder de tafel, naast de tafel. In het Baure bestaan geen voorzetsels. In plaats daarvan vormen ze een nieuw – langer – woord. Voor ‘tafel’ gebruiken ze het Spaanse leenwoord mes, en om aan te geven dat iets onder de tafel ligt, maken ze er mes-api (‘tafel-onder’) van.

Dat aan elkaar plakken van woorden is een algemeen kenmerk van het Baure, aldus Admiraal. “Het is een polysynthetische agglutinerende taal, wat betekent dat je heel veel elementen aan elkaar vastplakt. Je kunt een zin hebben die bestaat uit één heel lang woord, zoals Nborimbekinopashapirnish, wat zoiets betekent als ‘Nou, als ik het voor je ga repareren…’. Ook de andere Arawaktalen plakken op die manier elementen aan elkaar. Maar over ruimtelijke verwijzing in de Arawak-taalfamilie was tot nu toe heel weinig bekend.”

Opleving van de taal

Een mooie opbrengst dus voor het taalwetenschappelijk onderzoek. Maar hoe moet het nu verder met de sprekers van het Baure? Is hun taal straks alleen nog in de boeken terug te vinden? Ja en nee, denkt de onderzoeker: “Ik vermoed dat het echte spreken van het Baure wel verloren zal gaan. Dat heeft ermee te maken dat de taal eigenlijk geen functie meer heeft. Iedereen spreekt Spaans.”

Wel constateert Admiraal een opleving van het gebruik van woordjes en liedjes uit het Baure. Dat komt doordat er de afgelopen jaren allerlei revitaliseringsprogramma’s zijn opgezet door de overheid. En zo komen kinderen op de basisschool nu weer in aanraking met het Baure. “Dat is wel op een heel basaal niveau: het gaat dan vooral om woordenschat. Het probleem is vooral dat de docenten die het onderwijzen de taal zelf niet meer spreken.”

Guillermina Pinaicobo en haar kleinkinderen op de ossenkar onderweg naar de velden waar ze hun gewassen verbouwen.

Franziska Riedel voor NEMO Kennislink

Lokale identiteit

De onderzoeker heeft zelf ook veel tijd gestoken in het vervaardigen van lesmateriaal. “Met collega’s uit Leipzig (Duitsland) heb ik een taalleermethode en een geschiedenisboek gemaakt, en dat zijn de boeken die nu gebruikt worden op school. Het is grappig dat de instituties die van oorsprong weinig met de etnische groep te maken hebben nu zorgen voor een opleving van het Baure. De taal is onderdeel van een lokale identiteit.”

“Van oudsher heeft de Bauregemeenschap veel inmenging gehad van ‘vreemden’. Toen begin twintigste eeuw de rubberplantages werden geëxploiteerd, kwamen er allerlei mensen – ook Europeanen – naartoe om rijk te worden. Nu is het een belangrijk gebied voor chocolaproductie en veehouderij. En ook die veehouders komen van elders. De mensen die nu in het dorp wonen zijn niet allemaal etnisch Baure, maar ze identificeren zich wel als Baure. Ook de tweede en derde generatie veehouders zijn trots op deze taal, die ze niet spreken.”

In dit Spaanstalige filmpje vertelt Femmy Admiraal dat het Baure een Arawaktaal is en vroeger in drie dorpen gesproken werd, en dat het een polysynthetische taal is. Vervolgens gaat ze dieper in op de huidige situatie. Namelijk dat er nog maar heel weinig sprekers zijn van het Baure doordat de taal al verschillende generaties niet meer wordt doorgegeven. Maar ook dat de kinderen vandaag de dag op school wel nog wat woorden leren.

Bron:

Admiraal, F., A grammar of space in Baure: A study on the linguistic encoding of spatial reference, proefschrift Universiteit van Amsterdam 2016. Promotie 3 juni 2016

ReactiesReageer