Rabbijn Evers: 'Een mens wil gered worden, ook ten koste van een dier'

Mogen we varkens genetisch aanpassen, zodat er menselijke organen in groeien om mensenlevens mee te redden? De joods-orthodoxe rabbijn Raphael Evers aarzelt geen moment: “Het antwoord is ja. Het transplanteren van dierlijke organen naar een menselijk lichaam is absoluut toegestaan. Er is geen rabbijn die dat verbiedt. Als je er een mensenleven mee kan redden, dan zijn we zelfs verplicht om het te doen.”

We spreken elkaar ‘s avonds laat via Zoom, het is al na 22:00 uur. De rabbijn heeft al een lange werkdag achter de rug in Duitsland, het land waar hij jarenlang als opperrabbijn diende. Onlangs verhuisde hij met zijn vrouw naar Israël. Voor het gesprek met NEMO Kennislink maakt hij graag even tijd, want het onderwerp gaat hem na aan het hart en het jodendom heeft hierover best een progressieve opvatting, zo stelt hij.

“In de Talmoed, die 1500 jaar geleden werd geschreven, staat al dat varkensorganen het meest lijken op de menselijke organen”, vertelt hij. “Ik weet niet of er een andere religie is die dat zo vroeg al heeft vastgesteld.” Maar de Talmoed zegt niets over transplanteren, wél dat het verboden is om soorten te kruisen. Je mag als jood bijvoorbeeld niet een paard met een ezel kruisen, vertelt Evers. “Maar dat gaat over levende dieren. In de joodse literatuur staat nergens dat het verboden is om cellen op genetisch niveau te vermengen.”

Kun je de Heilige teksten in dit geval wel als leidraad nemen? Toen ze geschreven werden bestond deze techniek nog niet.

“Wij geloven dat God zowel de Bijbel schreef als de wereld heeft geschapen. God wist precies wat Hij deed toen Hij de Bijbel schreef. Hij heeft bewust een aantal dingen niet verboden. Alle technieken die we nu vinden, lagen altijd al verborgen in de Schepping, die Hij zelf schiep.”

Geldt het mengen van dierlijk en menselijk DNA niet als inbreuk op het werk van de Schepper?

“Mensen die genen manipuleren en met cellen werken, hebben niet de bedoeling om de scheppingsorde te veranderen. Het hoofddoel is gewoon mensen genezen. Als dat het hoofddoel is, dan is veel toegestaan.”

Joden mogen geen varkensvlees eten. Mag je dan wel varkensorganen nemen om te overleven?

“Varkensvlees eten – en dus ook varkensharten transplanteren – is wel toegestaan in noodgevallen. En in dit geval is er een noodgeval, want er is sprake van levensgevaar of iets dat leidt tot levensgevaar.”

Het doel heiligt de middelen.

“Die uitspraak impliceert dat het eigenlijk verboden is, maar in het geval van levensgevaar was het nooit verboden. Het is zelfs een plicht om een varken te offeren als je daarmee een mensenleven kunt redden. Niemand mag een kind laten sterven omdat je een varken niet wil doden. Genezen is een absolute plicht volgens de Bijbel. Als je ziek bent, dan ben je verplicht een dokter te zoeken. De dokter is verplicht om te helpen.”

Henk Jochemsen vertegenwoordigt voor deze artikelreeks een christelijk-protestants perspectief. Hij is minder enthousiast over donordieren, omdat hij vreest dat onze symbolische orde wordt verstoord. Mensen voelen zich ongemakkelijk bij het idee dat we mens en dier met elkaar vermengen.

“Ik begrijp dat het ongemak oproept bij mensen, maar als iemand sterft in je familie omdat ze geen orgaan voor hem of haar konden ontwikkelen, dan piep je wel anders. Weet je wat pas echt ongemakkelijk is? Gebrek aan medische middelen om een ziekte te genezen. In de joodse traditie benadrukken we doorlopend het belang van het leven.”

Het belang van menselijk leven, want dat staat boven dat van dieren.

“Dierlijk leven is ook belangrijk. Maar als je de afweging moet maken tussen mens en dier, dan wint de mens. Waarom? Omdat we geen dier zijn. Onze lichamen zijn wel opgebouwd uit dezelfde biochemische stoffen, maar onze ziel is totaal anders. Dit valt heel moeilijk uit te leggen aan moderne mensen. Die denken dat de mens een soort veredeld dier is. Als religieus mens kan ik daar met mijn hoofd niet bij. Ik begrijp niet dat mensen zich kunnen identificeren met een dier alsof zij zelf een dier zijn.”

Vanuit de wetenschap weten we steeds meer over het lijden van dieren. Dat zorgt er misschien voor dat we ons meer met hen identificeren?

“Niemand zegt dat dieren niet lijden. Natuurlijk lijden ze. Mensen lijden ook. En mensen eten, drinken en planten zich voort als een dier. Maar wat zegt dat?”

Het is toch normaal om je te identificeren met een ander wezen dat lijdt?

“Waarom moet ik me identificeren met een hond die lijdt, terwijl ik me met een mens die lijdt kan identificeren? De mens identificeert zich van nature het meest met die wezens die het meest op hem lijken. Dat is een psychologisch gegeven. Een gemiddeld mens wil gewoon gered worden, ook als dat ten koste gaat van een dier. Zo denken bijna alle mensen als puntje bij paaltje komt.”