In de startupwereld is er inmiddels een keur aan initiatieven te vinden. De meeste producten zijn de labfase nog niet uit, maar wat onderzoekers ontwikkelen in het lab, levert inmiddels een gevarieerd menu op. We zetten de leukste, spannendste en bekendste voor jullie op een rijtje, Vorige keer ging het van vlees tot vis. Deze keer kijken we naar kaas, eiwitpoeder, ei, palmolie, koffie en chocola. Wat zou er over een paar jaar op jouw bord kunnen liggen? En krijg je al trek of gruwel je bij het idee?

Kaas

Een plakje kaas op je tosti of puntje brie op je toastje. Veel vegetariërs en vleesminderaars snappen best dat ook zuivel en kaas wel minder zouden mogen. Maar het blijft vaak een hele lastige opgave om het te laten staan. Gelukkig zijn alternatieven uit het lab in de maak.

Melk van de koe bevat twee belangrijke type eiwitten, wei en caseïne. De caseïne-eiwitten zijn het meest bepalend bij het maken van kaas. De gistcellen van Those Vegan Cowboys maken dit caseïne met genetisch aangepast DNA. Het nieuwe stukje DNA is nagemaakt van koeien-DNA. De gistcellen zelf eet je niet, enkel de eiwitten die ze uitscheiden. Wat de gistcellen zelf eten? Vooralsnog zijn dat de resten van suikerbieten. De droom is dat de micro-organismen gras van onze weides gebruiken en dat onderzoek loopt ook al. De eerste aanvraag voor proeverijen zijn net de deur uit. Doorontwikkeling tot brie en ook harde kazen is al bezig.

Melkpoeder en eiwit

Naast het caseïne-eiwit is dus ook het wei-eiwit een belangrijk deel van koeienmelk. Het is vooral bekend als poeder en op het moment populair in de fitness-wereld als eiwitaanvulling. Ook dit wei-eiwit is te maken met precisiefermentatie met een kleine, gestuurde, genetische aanpassing. Het Nederlandse bedrijf Vivici, een spin-off van het grotere DSM, maakt met deze methode hun poeders. Leuk voor early adopters aan de andere kant van de oceaan: Deze eiwitpoeders met vegan wei-eiwit zijn inmiddels al te koop in de Verenigde Staten.

Een gebakken of gekookt ei, of het eiwit in een perfecte merengue: in het lab werken onderzoekers aan eier-eiwit met de hulp van schimmelcellen. Ovalbumine is het meest voorkomende eiwit uit het witte deel van eieren. Het Finse biotechbedrijf Onego Bio ontdekte dat de fungus Trichoderma reesei heel geschikt is om met een beetje hulp in het lab het ovalbumine te maken. Dit eiwit kent vooral veel toepassingen in de voedselverwerkingsindustrie. De microben zelf krijgen suikers te eten en maken in ruil daarvoor dit eiwit, zonder dat er een kip bij aan te pas komt. In december 2024 dienden ze in de Verenigde Staten een dossier in bij de Food and Drugs Administration (FDA), voor goedkeuring op de markt.

Pannenkoeken en meer

Ze werden al genoemd in het eerste deel van deze serie: hele cellen die je eet zoals Marmite en Quorn, behoorlijk eiwitrijk als je de juiste kiest. Het Nederlandse Farmless kweekt deze micro-organismen op, met elektrisch geproduceerd methanol en CO₂ uit de lucht als hun voeding. De cellen maken een brei met stoffen aan voor zichzelf. Als je de juiste cellen kiest kan dat een eiwitrijke brei worden. Daarmee is het een vreemde eend in de bijt van de eiwittransitie. Een vergelijkbaar bedrijf is het Finse Solar Food, dat naast CO₂ uit de lucht elektrisch geproduceerd waterstofgas gebruikt. Het bedrijf maakt er uiteindelijke gedroogde cellen van, als een soort meel. Beide bedrijven hebben vooralsnog geen plannen om genetische modificatie in te zetten.

Maar wat eet je dan voor product? Dat is nog niet zo duidelijk. Een concreet voorbeeld is dat van de Britse schrijver George Monbiot. Hij at in 2020 een pannenkoek van een soort bloem gemaakt door het Finse Solar Foods. Dat is niet het einddoel. Ze verwachten zelf veel lekkerdere producten te kunnen maken, zoals eiwitrijke balletjes die doen denken aan gehakballen, of een soort spekreepjes, maar ook schepijs, macarons, smoothies en soep worden genoemd. In Singapore en de VS zijn al de eerste proeverijen. Wat we dan als eerste product op de markt kunnen verwachten, is nog niet bekend.

Palmolie, chocolade en koffie

Even weg van de eiwittransitie en door naar plantaardige alternatieven voor andere producten, zoals olie. Palmolie zit in een groot deel van onze voedingsmiddelen, van chips en ijs tot chocopasta en margarine. Maar palmolie is berucht omdat er vaak natuur opgeofferd wordt voor nieuwe plantages. Het Nederlandse bedrijf NoPalm werkt aan gistcellen die een alternatief voor deze olie kunnen maken. Mooie toevoeging is dat ze die gistcellen etensresten – zoals aardappelschillen – te eten geven, als basis om op te groeien. Daarnaast zijn de gistcellen niet genetisch gemodificeerd. Ze werken inmiddels ook samen met de kaasbrouwers van Those Vegan Cowboys, om hun kaas nog romiger van smaak te maken.

De toenemende klimaatverandering bedreigt op dit moment de teelt van cacaobonen en de prijzen rijzen de pan uit. Gelukkig wordt ook hier aan lab-alternatieven gewerkt. Het Duitse Plant A Foods werkt aan een alternatief: chocola zónder cacao. De basis die ze gebruiken is haver en met fermentatie door micro-organismen maken ze daar smaakstoffen van die de chocoladesmaak benaderen. Daarnaast maken ze met microben een substantie die wat weg heeft van cacaoboter. Volgens eigen zeggen kan het ook een vervanger voor palmolie zijn. Het heeft eigenlijk niet zoveel meer met chocola te maken: de cacaoplant komt er niet meer bij aan te pas en er worden ook geen cacaogenen ingebouwd in de micro-organismen.

Interessanter is dan het Israëlische Celleste Bio dat wel met echte cacaoplanten werkt. Ze hebben alleen niet de hele plant nodig. Een klein stukje weefsel uit het blad is al voldoende om op door te kweken, hoopt het bedrijf. Eigenlijk net zoals bij kweekvlees kunnen een paar cellen met veel hulp uitgroeien tot heel veel cellen. Maar omdat plantencellen los van elkaar niet zo goed uitgroeien tot grote losse aantallen, is dit wel een stuk lastiger.

Ook zo gehecht aan je favoriete bakje koffie? Jawel hoor, ook daar zoeken onderzoekers in het lab naar een alternatief. Wederom zoeken ze een oplossing in de celkweek. Stukjes blad van een koffieplant snijden ze klein en deze stukjes krijgen de kans om door te groeien in een bioreactor. De klompjes cellen die ontstaan worden gedroogd en daarna geroosterd, tot iets dat hopelijk op koffie lijkt. Het Israëlische bedrijf Pluri is de methode aan het verfijnen en opschalen.

Maar waarom doen we dit allemaal? In het volgende deel gaan we in op de duurzaamheid van lablandbouw.