Kinderen van tegenwoordig spelen niet meer buiten, omdat ze alleen nog op de iPad zitten. Het is een verzuchting die klinkt alsof vroeger alles beter was. Maar misschien klopt het wel, want overgewicht is niet alleen bij volwassenen een groot probleem. Van de vier- tot twaalfjarigen is 11 procent al te zwaar, bij zestien- tot twintigjarigen is dat zelfs bijna 19 procent, blijkt uit cijfers van het Nederlands Jeugdinstituut. Maar komt dat echt doordat kinderen minder buitenspelen? En hoe kunnen we dat dan veranderen?

Patronen zijn veranderd

Soms bevatten clichés best een kern van waarheid, vertelt gezondheidsonderzoeker Shelley van der Veek van Universiteit Leiden. Kinderen spelen inderdaad minder buiten dan vroeger, zoals ze zelf ook merkt. “Ik stuur mijn kinderen ook veel minder naar buiten dan bij mijn ouders normaal was.” Niet zo gek ook, want er is simpelweg steeds meer te doen binnenshuis. “De hoeveelheid aanbod in vermaak is natuurlijk enorm gestegen. Die trend is er wel gewoon.” Spelcomputers en series bieden vaak passiever vermaak dan touwtjespringen of Annemaria koekoek.

Toch is het te kort door de bocht om iPads de schuld van alles te geven. De hele samenleving is de afgelopen decennia grondig veranderd. Zo is (ongezonde) voeding op steeds meer plekken beschikbaar gekomen. Zelfs op plekken waar je heen gaat voor je gezondheid, kun je je goede gedrag gelijk weer ongedaan maken, ziet Van der Veek. “Als ik bij het zwembad van mijn kinderen kijk, verkopen ze daar ook vooral zakken chips en Twixrepen.”

Ouders aan zet?

Meer verleidingen, een minder actief leven: de oorzaken van overgewicht bij kinderen komen grotendeels overeen met die bij volwassenen. Toch is er ook een belangrijk verschil: bij kinderen vormen de ouders een soort poortwachter voor gezond gedrag. Ze hebben namelijk grote invloed op het gewicht van kinderen, vertelt Van der Veek. “Vooral bij jonge kinderen bepalen ouders wat erin gaat, hoeveel lichaamsbeweging een kindje krijgt en hoeveel ze passief achter een scherm zitten. De rol van de directe opvoeders is gewoon heel groot.”

Om gewichtsproblemen van kinderen aan te pakken ligt het dus voor de hand om naar de ouders te kijken. Als zij erin slagen hun kroost op gezond gewicht te houden, heeft dat vaak ook op lange termijn impact, benadrukt Van der Veek. “Gewichtstoename op jonge leeftijd is een van de belangrijkste voorspellers van overgewicht op volwassen leeftijd”.

Kies de middenweg

Ouders spelen dus een belangrijke rol, maar hoe leren ze hun kind een gezonde leefstijl aan? Moeten die iPad en snoep maar verboden worden? Dat is weinig productief, vertelt voedingswetenschapper Sanne Gerards van Maastricht University, die voor haar promotie onderzoek deed naar opvoedstijlen. “Verbieden werkt niet, maar je moet wel grenzen stellen. Het moet heel duidelijk zijn: dit mag, en dit is de grens. En daar moet je kinderen dan ook aan houden.” Elke dag een halfuur op de iPad bijvoorbeeld schept duidelijkheid, terwijl genoeg tijd overblijft voor actiever vermaak. Ook snoep mag best, alleen niet te veel en niet te vaak.

Bredere aanpak nodig

Zo kent overgewicht bij kinderen nog een gelijkenis met die onder volwassenen. Ook zij leven in een obesogene samenleving, die overgewicht op allerlei manieren in de hand werkt. Dat gegeven kunnen ook de ouders niet veranderen. En dus is een bredere blik nodig, vindt Gerards: “Je kunt je richten op het individu, bijvoorbeeld door te vertellen hoe ze keuzes moeten maken, maar je moet ook zorgen dat de omgeving waar het individu in zit gezond is. Zolang we niet op allerlei niveaus iets doen, blijft het probleem zich verder ontwikkelen.”

Er zijn wel initiatieven voor zo’n bredere aanpak, zoals JOGG, dat staat voor jongeren op gezond gewicht. Daarbij werken allerlei partijen samen om gezond gedrag te stimuleren: gemeenten proberen bijvoorbeeld meer speelplekken aan te leggen, scholen stellen beweging centraler en ouders krijgen tips om gezonder te leven. Zulke initiatieven lijken het nodige verschil te maken: het percentage kinderen met overgewicht is de laatste jaren afgevlakt. Maar dat is nog niet genoeg natuurlijk.

Hoe komen we verder? Daarvoor moeten er meer partijen in de juiste richting bewegen. Want terwijl programma’s als JOGG zich richten op het voorkomen van overgewicht, bedenken voedingsproducenten tegelijkertijd telkens weer nieuwe zoetigheid voor kindermondjes. Dan valt het ouders ook niet kwalijk te nemen dat ze er niet altijd in slagen om hun kind op gewicht te houden, constateert Gerards. “We hadden het allang opgelost als het makkelijk was.”