Buikpijn? Misschien zijn FODMAPs de boosdoener

Een heerlijke, grote, romige ijscoupe op een Spaans terras. Wat is dit genieten. Een paar uur later frietjes met mayonaise. Maar de frietjes zijn nog maar net binnen of daar begint het: buikkrampen, hele heftige buikkrampen. Een paar uur en toiletbezoeken verder zakt het eindelijk.

Tweede brein

Karlijn Wever kan er helaas over meepraten. "Twaalf of dertien jaar geleden kreeg ik last van mijn buik en werd lactose-intolerantie [overgevoeligheid voor melk, red.] vastgesteld. Ik ging een half jaar in het buitenland studeren, waar ik misschien wat ongezonder at dan normaal. Toen werden mijn klachten nog veel erger. Ik had een opgeblazen gevoel, winderigheid en buikkrampen. Een arts stelde vast dat ik PDS had."

Daarna begon een lange zoektocht voor Karlijn. Ze probeerde van alles: pepermuntolie, meer gevarieerd eten, meer vezels eten. Het hielp allemaal niet. Na een reis naar Vietnam kwam Karlijn weer thuis met heftige buikklachten. "Op de terugweg in het vliegtuig las ik in een tijdschrift over het FODMAP-dieet. Destijds was daar nog heel weinig over bekend. Ik ging op zoek naar een diëtist, ging het dieet volgen en knapte eigenlijk vrij snel op."

Rekzenuwen

FODMAPs, wat? De afkorting staat voor Fermenteerbare Oligosachariden, Disachariden, Monosachariden And Polyolen. "Het zijn koolhydraten die deels door darmbacteriën worden afgebroken tot gas", vertelt Zlatan Mujagić, maagdarmleverarts in Maastricht UMC+. "Door die gasvorming kan de darm een beetje gaan rekken. Daarnaast houden deze koolhydraten vocht vast, waardoor er meer volume in de darmen zit en die meer gaan rekken."

Daar komt nog eens bij dat de darmen vol zenuwen zitten. Zo veel zelfs, dat de darmen ook wel het tweede brein worden genoemd. Mujagić: "We hebben eigenlijk een oud, primitief brein in onze darmen. Hele primitieve beestjes zoals wormen hebben zelfs alleen maar een zenuwstelsel rond hun darmen, en dat stuurt hun hele lichaam aan." De zenuwen die het rekken van de darm signaleren zijn ook nog eens heel scherp afgesteld. "Als we bij mensen een poliep in de darmen moeten wegsnijden voelen ze dat vaak niet eens, terwijl de rekzenuwen al heel snel pijn veroorzaken."

Spastische darm

Het gevolg: FODMAPs kunnen voor ongemak en pijn zorgen, maar blijkbaar niet bij iedereen. Onderzoek heeft aangetoond dat de rek van de darmen bij mensen met PDS niet meer is dan bij gezonde mensen. Hoe dat kan? De interactie tussen de darmen en hersenen is bij PDS-patiënten verstoord geraakt; zenuwsignalen komen bij hen veel sterker binnen. Lange tijd werd gedacht dat PDS 'tussen de oren' zat, en tot in de jaren negentig had het ook nog de denigrerende naam 'spastische darm'.

Maar de afgelopen decennia is er veel onderzoek gedaan en nu begrijpen artsen veel beter welke verstoringen in het lichaam PDS veroorzaken. Sinds 2016 valt PDS daarom onder de groep aandoeningen van de hersen-darminteractie. Langzaamaan werd ook steeds meer bekend over de rol die voeding kan betekenen om klachten tegen te gaan. In 2005 ontdekten onderzoekers van de Australische Monash University dat met name zes voedselgroepen klachten geven, namelijk: fructose, sorbitol en mannitol (suikers die je vooral in fruit vindt), lactose (een suiker uit melkproducten), fructanen (die je onder andere in tarwe, ui en knoflook vindt) en galactanen (die bijvoorbeeld in bonen en peulvruchten zitten). De meeste mensen zijn gevoelig voor een of enkele groepen, bijna nooit voor allemaal.

Veilige hoeveelheid

Het Australische onderzoeksteam stelde een FODMAP-dieet samen, dat je in drie stappen doorloopt. In de eliminatiefase laat je alle FODMAPs weg, tijdens de herintroductiefase ga je een voor een voedselgroepen toevoegen, om te kijken hoe je erop reageert. Tijdens de personalisatiefase ontwikkel je jouw persoonlijke dieet dat je vanaf nu kan volgen. Daarbij is het belangrijk dat je voedselgroepen niet volledig weglaat, maar kijkt hoeveel je klachtenvrij kan eten. Monash University heeft ook een app waarin je kan vinden welke hoeveelheden bij de meeste mensen goed getolereerd worden.

Bij driekwart van de PDS-patiënten zorgt het dieet voor verlichting. Ook Karlijn knapte er dus van op. Maar ze dacht ook: wat kan ik nu nog eten? "Ik ging online op zoek naar low-FODMAP-recepten, maar kon er weinig vinden. Ik hou heel erg van koken, dus ik ging experimenteren met het maken van recepten." Karlijn begon een receptenblog, Karlijns Kitchen, dat veel bekeken wordt en dat ze nog steeds bijhoudt. Daarin probeert ze ook de nieuwste inzichten bij te houden, want er zijn regelmatig nieuwe tests waarin de 'veilige' hoeveelheid die je van een product mag eten wordt aangepast. Toch merkte Karlijn dat ze ondanks het FODMAP-dieet niet geheel klachtenvrij was. "Maar ik heb ook wel eens een keer weer gewoon alles gegeten, en ik merkte dat ik toen toch meer klachten had."

Hypnotherapie

Het FODMAP-dieet is een erg ingewikkeld dieet. FODMAPs staan nergens op ingrediëntenlijsten als zodanig vermeld, en bij restaurants word je raar aangekeken als je over FODMAPs begint. Bovendien loop je een groot risico om waardevolle voedingsstoffen te missen, waarschuwt Mujagić. "FODMAPs zitten in hele gezonde voedingsmiddelen, zoals groenten en fruit, dus het is onverstandig om die helemaal niet meer te eten. Er is inmiddels ook veel onderzoek gedaan naar andere diëten, bijvoorbeeld een Zweeds onderzoek waarbij mensen minder vet, koffie en gasvormende producten zoals bonen, kolen en uien aten, en een Fins onderzoek waarbij er minder suiker en zetmeel werd gegeten. Die blijken even goed te werken als het FODMAP-dieet. Uiteindelijk is een gezond en gevarieerd dieet het belangrijkst." 

Hoewel het aanpassen van je voeding veel kan betekenen voor PDS-patiënten, zijn er ook nog andere mogelijkheden, weet Mujagić, zoals darmgerichte hypnotherapie. "Dat is een vorm van psychotherapie die erop gericht is om de hersenen te leren om de darmgevoeligheid te verminderen." Op een vergelijkbare manier werken ook bepaalde antidepressiva. "Als je die in een hele lage dosering geeft kunnen buikklachten verminderen omdat het de zenuwgeleiding remt. Je hoeft dat ook niet voor altijd te slikken, een tijdelijke kuur volstaat."

De kennis over behandelmethodes voor PDS is dus weliswaar toegenomen, maar het blijft een ingewikkelde aandoening, aldus Mujagić. "Het treft heel veel verschillende mensen, jong en oud, man en vrouw. Iedereen reageert weer anders op een behandeling. Er is dus helaas geen one-size-fits-all oplossing." Persoonlijk ben ik heel blij dat het FODMAP-dieet er is en dat mijn huisarts mijn klachten serieus nam. Maar misschien ga ik toch maar eens naar de hypnotherapeut, om te kijken of ik mijn klachten kan weghypnotiseren