Recensie Bosatlas van het cultureel erfgoed en geschiedenis van Nederland

Eind 2014 kwam er een bijzonder boek uit, al was het maar vanwege de omvang: de enorme Bosatlas van het cultureel erfgoed telt 416 pagina’s. Drie jaar geleden was daar ook al de nog dikkere (576 pagina’s) Bosatlas van de geschiedenis van Nederland. Gelukkig geen moetjes voor de zich al een breuk sjouwende brugklassers. Maar zijn het dat wel voor geschiedenisliefhebbers? Of is één atlas genoeg? Een goed moment om de boekwerken naast elkaar te leggen.

31 december 2014

Wie beide atlassen voor zich heeft, kan hebberig worden, dus pas op. Het zijn luxe edities (terug te zien in de prijs van 119,95 euro) met harde kaft en daaromheen een dikke kartonnen box. Maar geschiedenis en cultureel erfgoed, overlapt dat elkaar niet grotendeels? Om daar een goed beeld van te krijgen, leggen we de vormgeving en de inhoud van beide atlassen naast elkaar. Maar eerst wat meer over de nieuwste van de twee, De Bosatlas van het cultureel erfgoed.

Trits aan experts

De nieuwe atlas is geen uitputtend naslagwerk geworden, maar dat was ook nooit het doel volgens Cees van ’t Veen, directeur van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Wat dan wel? ‘Een helder geboden overzicht aan de diversiteit van ons culturele verleden’, zo vermeldt de verantwoording in de atlas. Experts van de RCE hebben samen met een hele trits experts uit de museale en academische wereld aan deze atlas gewerkt. Met de inhoud zit het dan ook wel snor, zelfs zonder dat er geen ruimte was om compleet te zijn. De hoofdstukken zijn duidelijk geschreven en ook al zijn ze beknopt, ze bevatten veel leerzame informatie. Dat doel heeft de atlas alvast bereikt.

Indeling van de atlas

De atlas behandelt ons cultureel erfgoed aan de hand van vier thema’s, van materieel naar immaterieel. Daarnaast zijn de hoofdstukken zo chronologisch mogelijk opgezet, te beginnen met de oudste verschijningsvormen tot aan de moderne tijd. De thema’s zijn Landschappen, Arbeid, Voorzieningen en Cultuur & Bestuur. Door de atlas heen kijken we naar de pogingen van onze voorouders om het landschap naar hun hand te zetten, hoe ze werkten, woonden, zich verplaatsten en zich probeerden te verdedigen. Hoe ze samenleefden, voor elkaar zorgden en met elkaar sportten en feestten.

Herkenning: oudste nog bestaande voetbalclubs in Nederland.
Noordhoff Uitgevers

Door deze combinatie van thema en chronologie plaatst de nieuwe atlas de geschiedenis mooi in de context. Hierdoor realiseert de lezer zich hoe lang alledaagse handelingen, instellingen en bekende namen (van bijvoorbeeld warenhuizen) eigenlijk al bestaan. De geschiedenis valt op haar plaats en is geen los zand meer van feitjes en weetjes.

De atlas zal het historisch besef van de lezers vergroten: cultureel erfgoed is geen ver verleden, maar juist wat er van dat verleden over is gebleven en hoe we daar nu mee omgaan. Niet alleen interessant voor liefhebbers van cultureel erfgoed en geschiedenis, maar voor iedereen. Want hoe fascinerend is om te zien hoe enorm je eigen wereld verschilt met de wereld uit je grootouders’ jeugd? Terwijl er aan de andere kant onverwacht veel valt te herkennen en overeenkomsten te zien zijn.

Geweldige foto’s en infographics

Per hoofdstuk schetst de Bosatlas van het cultureel erfgoed in vogelvlucht de ontwikkelingen die bij het thema horen en zet daar bijpassende (paginagrote) foto’s en verduidelijkende kaarten en infographics (‘hoe werkt…?’) naast. Dat is wat deze Bosatlas wel heel mooi doet: het veelvuldig in beeld brengen van het cultureel erfgoed dat onze geschiedenis illustreert. Dit is een belangrijk verschil met de geschiedenisatlas.

De nadruk ligt op bouwwerken en vooral gebouwen die er nu nog zijn. De laatsten zijn op magistrale wijze gefotografeerd door Karel Tomeï van Flying Camera (zie afbeelding met de cover). Achterin de atlas is een kaart te vinden met de locaties van al deze luchtfoto’s. De foto’s zijn niet alleen mooi, de uitdrukking is niet voor niets ‘een beeld zegt meer dan duizend woorden’. Dit op zich is al reden genoeg om de Bosatlas van het cultureel erfgoed te willen hebben, ook als je de atlas van de geschiedenis al hebt.

Elk hoofdstuk wordt afgesloten met een lijst van markante monumenten en daarbij een kaart van Nederland met locaties van de behandelde erfgoedobjecten. Behalve de vier eerder genoemde thema’s (verdeeld over vijftien hoofdstukken) schenkt de atlas aandacht aan herdenking en erfgoed over onze grenzen heen.

Herkomst van de in Nederland gefabriceerde scheepstypen in kaart gebracht (Cultureel Erfgoed, 2014).Noordhoff Uitgevers

En de geschiedenisatlas dan?

De Bosatlas van de geschiedenis van Nederland uit 2011 behandelt wat de titel doet vermoeden: de Nederlandse geschiedenis. Verdeelt in chronologische hoofdstukken, van prehistorie tot na de jaren zestig. De politiek-staatkundige geschiedenis krijgt hierbij het meeste aandacht, met name omdat dit goed in kaarten is weer te geven. Want hierin verschilt ook deze Bosatlas van een gewoon geschiedenisboek: het zit bomvol illustrerende kaarten (meer dan 1500). Per hoofdstuk beslaat de atlas enkele pagina’s met kaarten, waarbij de nadruk naast politiek op de maatschappij ligt (bijvoorbeeld religie en onderwijs).

Elk hoofdstuk begint met een pagina overzichtelijke tijdbalken die een overzicht geven van de gebeurtenissen in de betreffende periode. Verder komen ook de ontwikkeling van het landschap en de strijd tegen het water aan de orde. Allemaal onderwerpen zoals we die van de Bosatlas gewend zijn en de vormgeving van de kaarten is eveneens bekend. Als afsluiter toont elk hoofdstuk de plekken en monumenten die nu nog herinneren aan de betreffende periode. Met andere woorden: ook in deze atlas komt cultureel erfgoed aan bod, het is alleen anders geordend en minder mooi in beeld gebracht.

En de winnaar is…

Voor wie voor de historische informatie gaat, is de Bosatlas van de geschiedenis van Nederland de betere keuze van de twee. Het is omvangrijker (maar nog steeds niet compleet) en toont daarnaast eveneens historische sporen in de verschillende Nederlandse landschappen en fysieke overblijfselen zoals, hunebedden, kastelen, molens en deltawerken, in kaart of op foto.

De Bosatlas van het cultureel erfgoed daarentegen behandelt de geschiedenis in de eerste plaats in thema’s en dan pas chronologisch. Hierdoor plaatst zij de geschiedenis beter in de context. We zien daardoor beter waar de geschiedenis invloed op heeft gehad en wat er uit is voortgekomen. De nieuwe atlas is niet compleet en pretendeert dat ook niet te zijn, maar het geeft wel een mooi overzicht van het leven van onze voorouders en de tradities die zij in ere hielden.

Door de luxe uitvoering zijn beide atlassen uitermate geschikt als koffietafelboek, maar vooral de Bosatlas van het cultureel erfgoed is een mooi doorbladerexemplaar (met als bonus goed leesbare stukken tekst). Het liefst wil je als liefhebber allebei de atlassen, maar als ik moet kiezen ga ik voor de nieuwe Bosatlas. Het beeldmateriaal is daarbij doorslaggevend, de historische details lees ik wel ergens anders. Daarin was de Bosatlas van de geschiedenis toch ook niet compleet.

- De Bosatlas van het cultureel erfgoed (2014, Noordhoff Atlasproducties)
- De Bosatlas van de geschiedenis van Nederland (2011, Noordhoff Atlasproducties)