Boosheid en ongeloof regeren na geboorte van genetisch bewerkte tweeling

De Chinese onderzoeker He Jiankui claimt de geboorte van de genetisch gemodificeerde tweeling Lulu en Nana. In Hong Kong wachten wetenschappers met smart op zijn optreden bij een congres dat momenteel gaande is. “Er heerst verbijstering, ongeloof en boosheid, maar ook twijfel of hij wel durft te verschijnen”, zegt prof. De Wert.

27 november 2018

Update 27-11-‘18 19u – Jiankui verantwoordt zich

He Jiankui sprak inderdaad op de International summit on human genome editing in Hong Kong. Ten eerste maakte hij excuses, omdat de resultaten onverwachts uitlekten. Zichtbaar zenuwachtig gaf hij opheldering: zeven stellen doen mee aan zijn onderzoek, waarvan er ondertussen één is bevallen. Er is nog een tweede vrouw zwanger van een baby met bewerkt genoom, maar die zwangerschap is nog in een vroeg stadium.

De grootste zorg van wetenschappers over de gen-bewerkingstechniek CRISPR-Cas zijn onbedoelde mutaties. Jiankui gaf aan één onbedoelde mutatie te hebben gevonden. Deze zit volgens hem op een plek in het genoom waar het geen effect zal hebben. Na zijn presentatie stonden toehoorders te dringen om hem aan de tand te voelen. Ze vroegen zich af waar de medische noodzaak is en of hij de ouders wel verteld heeft dat er ook minder ingrijpende manieren zijn om HIV te voorkomen. Op de vraag waarom hij dit in het geheim deed, antwoordde Jiankui dat hij drie jaar geleden over zijn eerste stappen in dit onderzoek sprak op conferenties en vervolgens doorging naar een klinische trial.

Over de toekomst van Lulu en Nana zijn nog veel onduidelijkheden. Slechts één van de twee is beschermd tegen HIV; toch transplanteerde hij beide meisjes in de baarmoeder. Jiankui gaat hen achttien jaar lang volgen. En wist hij wel dat de CCR5-mutatie die hij induceerde cognitieve verbetering gaf bij muizen? Het is wachten op de langetermijnresultaten. Ondertussen is zijn werk ingestuurd bij een wetenschappelijk tijdschrift.

Het is een primeur van wereldformaat dat genetisch aangepaste embryo’s worden teruggeplaatst in de baarmoeder. Volgens Jiankui zijn de baby’s “een paar weken geleden huilend en net zo gezond als andere baby’s ter wereld zijn gekomen”. Hij meldt het baanbrekende nieuws in een youtubevideo aan de vooravond van een belangrijk congres over het bewerken van het menselijk genoom in Hong Kong. Daarmee is hij inmiddels een omstreden en veelbesproken persoon. Zijn uitspraken zijn moeilijk te verifiëren, omdat de onderzoeksresultaten (nog) niet zijn gepubliceerd in een wetenschappelijk tijdschrift en dus niet zijn gecontroleerd door andere wetenschappers.

Beschermt tegen HIV

Uit de video en de website waar Chinese klinische trials geregistreerd staan, blijkt dat Jiankui vorig jaar getrouwde stellen zocht tussen de 22 en 38 jaar, waarvan de (toekomstige) vader HIV-positief is. Jiankui experimenteerde met een IVF-behandeling waarbij hij het DNA van het embryo aanpast als deze nog maar uit één cel bestaat, in de hoop dat elke cel straks de aanpassing heeft. Hij muteerde het CCR5-gen om ervoor te zorgen dat het embryo niet vatbaar is voor het HIV-virus. Vervolgens plaatste hij de embryo’s terug in de baarmoeders van zijn proefpersonen. Eén daarvan groeide uit tot de geboorte van een tweeling. Volgens Jiankui is de tweeling gezond. Het is nog maar gissen wat er op lange termijn gebeurt en wat de gevolgen zijn voor het kroost van de tweeling.

Het was een kwestie van tijd voordat genetisch gemodificeerde baby’s ter wereld zouden komen. Met de techniek CRISPR-Cas is mogelijk om gericht een gen te veranderen in het DNA. Dit gebeurt regelmatig bij planten, om gewenste eigenschappen voor voedselproductie te krijgen. “Het was niet de vraag of, maar wanneer menselijke kiembaancellen (dat zijn de genen die je doorgeeft aan je kinderen, red.) bewerkt zouden worden”, aldus hoogleraar biomedische ethiek Guido De Wert.

Is dit echt?

Op de ‘summit on human genome editing’ staat de Chinese wetenschapper ingepland op woensdag 28 november. Drie dagen daarvoor slingerde hij de berichtgeving over de tweeling de wereld in. “Alles lijkt erop dat hij veel aandacht probeert te trekken”, aldus De Wert, die op moment van spreken aanwezig is bij het congres. “Gisteren vroeg men zich hier verbijsterd af of het allemaal wel zou kloppen. Nu gelooft men wel dat het waar is. Dat komt omdat iemand verkondigde zijn onderzoeksdata te hebben gezien, die er goed uitzagen.”

“Niet verantwoord”

Volgens De Wert zijn er voornamelijk boze en geïrriteerde reacties onder de wetenschappers op het congres. “Als dit inderdaad op waarheid berust, dan is de klinische toepassing van CRISPR-Cas in de kiembaan te vroeg en niet verantwoord. Daar is een sterke consensus over. Dokter He voert hier wild west-praktijken uit. Er is nog niet genoeg preklinisch onderzoek naar de veiligheidsrisico’s. We weten niet wat er op de lange termijn gebeurt.”

“In de richtlijnen voor dit soort onderzoek in Europa en de VS staat dat men zich in het begin moet beperken tot het verbeteren van mutaties die (bijna) altijd tot ernstige ziekten leiden. Dat is hier niet het geval. Dit is een preventie voor een HIV-infectie, die je ook op een andere manier kunt voorkomen.” Het genetisch modificeren van embryo’s als het gaat om het genezen van ernstige ziekten wekt meestal minder argwaan op in de samenleving dan wanneer het gaat om het uitzoeken van de beste en mooiste eigenschappen voor je kind. “Het onderzoek van He hinkt tegen mens-verbetering aan. Hij neemt een voorschot op deze discussie.”

Twee Aziatische jongens lachen elkaar uit. — Van eeneiïge tweelingen kunnen we iets leren over in hoeverre klonen op elkaar lijken. Eeneiïge tweelingen die samen opgroeien lijken zowel fysiek als psychisch meer op elkaar dan een kloon op haar voorouder.
Flickr.com, Ethermoon via CC BY-ND 2.0

Transparante discussie

Jennifer Doudna, die aan de wieg stond van de ontdekking van de genetische knip- en plaktool CRISPR-Cas reageert ook op de claim: “Het is belangrijk dat dit soort onderzoek beperkt wordt tot medisch noodzakelijke toepassingen. En die zijn er ook, daar moeten we de komende dagen publieke en transparante discussies over blijven voeren.”

Volgens De Wert is het hoog tijd voor transparantie omtrent de CRISPR-geboortes: “Er zijn veel vragen en onduidelijkheden. Deze stap gaat te snel. Maar we kennen zijn data en afwegingen nog niet. We zijn benieuwd hoe hij dit gaat verantwoorden.”

Universiteit stelt onderzoek in

Bijzonder is dat de universiteit waaraan Jiankui verbonden is direct afstand doet van zijn onderzoek. De Southern University of Science and Technology in Shenzhen geeft in een verklaring aan dat hij van februari 2018 tot januari 2021 niet werkzaam is op de universiteit. De universiteit wist niet van het onderzoek. Zij spreekt van ‘een schending van de ethische en academische normen’ en start een onafhankelijk onderzoek in naar Jiankui en de trial.

Nu is het hopen dat He Jiankuin op komt dagen, “want er gaan geruchten dat hij niet komt”, aldus De Wert. “En dat is heel treurig. Als dergelijk onderzoeker moet je de wil hebben om je publiekelijk te verantwoorden.”