Wie op de rotonde bij de Arc de Triomphe staat te kijken naar de honderdduizend auto’s die er dagelijks overheen rijden, zou niet direct zeggen dat de lucht in Parijs schoner wordt. Maar dat is wel het geval. Over de afgelopen twintig jaar verbeterde de luchtkwaliteit in de Franse hoofdstad drastisch. Het gemeentebestuur drong het aantal auto’s terug, legde veertienhonderd kilometer fietspad aan, richtte autovrije straten in en ontzegde sterk vervuilende voertuigen de toegang tot het centrum. Hierdoor daalde de hoeveelheid stikstofdioxide (NO2) en fijnstofdeeltjes met vijftig procent. Dat meldde Airparif, de onafhankelijke organisatie die de luchtkwaliteit monitort in Parijs en omgeving, begin dit jaar.

Parijs nam nog een milieumaatregel: parkeerplaatsen moesten wijken voor groene ruimtes. Dat groen gaat zich de komende tijd uitbreiden. Tussen 2020 en 2026 komen er 170.000 bomen bij en de stad kondigde aan 300 hectare aan plantsoenen, struiken en perken aan te leggen. Met de gezondheid en welbevinden van de bevolking op het oog, maken ook veel Nederlandse gemeenten plannen om meer groen te scheppen op straat. In hoeverre kunnen bomen en planten in de stad bijdragen aan een betere luchtkwaliteit?

Vervuilde lucht

De lucht die Nederlanders inademen werd in de afgelopen jaren steeds schoner, onder andere omdat auto’s minder vervuilend werden. Op drukke snelwegen na, voldoet Nederland voor een groot deel aan de eisen van de EU voor luchtkwaliteit. Maar niet aan die van de WHO. In 2021 kwam de WHO met strengere advieswaarden voor stikstofoxiden en fijnstof. Groot-Parijs voldoet er overigens ook niet aan. De luchtverontreiniging is daar wellicht gehalveerd, maar blijft een groot gezondheidsprobleem.

In Nederland hangt de vieste lucht boven de westkant van Rotterdam, blijkt uit onderzoek van Pointer. Daar is de concentratie van stikstofdioxide en fijnstof, de twee belangrijkste luchtvervuilers, het hoogst. Voornaamste bron? Uitstoot door het verkeer. Alleen op Vlieland en Schiermonnikoog en in noordelijke delen van Friesland en Groningen kan je echt schone lucht inademen.

Willen we voldoen aan de nieuwe grenswaarden - ook de EU-richtlijn stelt scherpere eisen vanaf 2030 - dan zijn extra maatregelen nodig. Door meer bomen te planten gaat de uitstoot van uitlaatgassen niet omlaag. Maar kan groen helpen om de lucht te zuiveren?

Bomen als luchtfilter

Ja, bomen en planten kunnen verontreinigingen filteren uit de lucht. Dat doen ze op drie manieren, schrijft onderzoeker stedelijk groen Jelle Hiemstra van de Wageningen Universiteit in een factsheet over de invloed van groen op de luchtkwaliteit in de stad. Ten eerste slaat fijnstof, zowel de grote als kleinere deeltjes, neer op bladeren en takken. Naaldbomen en loofbomen met harige, ruwe of plakkerige bladeren vangen het meeste fijnstof. Nadeel: door wind waaien de deeltjes deels weer weg.

Street canyons

Als groen iets doet met de luchtkwaliteit, is dat meestal via een andere weg. Bomen zijn namelijk in staat om de luchtstromen in straten te veranderen. Maar dat is niet per se positief, volgens Maarten Krol, hoogleraar Luchtkwaliteit en Atmosferische Chemie van Wageningen Universiteit. Hij is dan ook terughoudend om te zeggen dat de lucht schoner wordt door bomen aan te planten in de stad. “Dat is niet per definitie zo.”

Hij wijst op zogenaamde street canyons in de stad, smalle straten met hoogbouw aan beide zijden. Steden als New York en Hong Kong met hun wolkenkrabbers staan er vol mee. In kleinere vorm zie je deze canyons terug in Nederlandse steden. “Staan er bomen met een gesloten kronendak in dit soort straten, dan kunnen uitlaatgassen van het verkeer de kloof niet goed verlaten. Die blijven onder het kronendak hangen. Verse lucht van boven kan moeilijk instromen om de verontreinigende lucht te verdunnen.”

Krol zag dit fenomeen bevestigd in zijn eigen onderzoek naar het effect van stadsbomen op de luchtvervuiling in Rotterdam. Met zijn collega’s reed hij meerdere keren met een auto rond door een aantal straten in de stad, terwijl meetapparatuur op het dak de lucht naar binnen zoog en voortdurend de concentratie (ultra)fijnstof, roet en stikstofdioxide bepaalde.

Elektrificatie

Voor schonere lucht hebben we bomen misschien niet heel hard nodig, maar ze bieden stadsbewoners een hoop andere diensten. Krol: “Bomen leveren schaduw en zorgen voor verdamping van water, met een verkoelend effect. Ze houden water vast bij regenval om overstroming te voorkomen. En mensen voelen zich goed in het groen. Dat alles weegt zwaarder dan eventuele negatieve gevolgen voor luchtkwaliteit.”

Gezonde lucht in de stad? Dan moet toch echt de uitstoot omlaag. Schonere auto’s, elektrische scooters, veel fietspaden en goed openbaar vervoer. “Prettige steden zijn steden met veel voetgangerszones en minder verkeer”, aldus Krol.

De uitstoot van stikstof en fijnstof neemt mede door de elektrificatie steeds verder af in Nederland, maar er loeren nieuwe bronnen. Houtstook, bijvoorbeeld. “Net als bij dieselmotoren komt bij de verbranding van hout en houtskool roet en fijnstof vrij, kankerverwekkende stoffen. Dat is waarom we ons nu verdiepen in de luchtkwaliteit rond houtkachels en barbecues.”