Je zou zeggen dat de stad vooral het domein is van mensen, maar een groeiend aantal plant- en diersoorten weet zich aan te passen aan een leven in de stad. Een overzicht van tien ‘stadsdieren’ en ‘metropoolplanten’.

Veel Londenaren zijn het inmiddels gewend: de vos die in vuilnisbakken rommelt en tussen de geparkeerde auto’s door sluipt. London Wildlife Trust schat dat er zo’n 10.000 vossen in de stad leven. En hoewel er veel dieren in het verkeer sneuvelen is de populatie stabiel. De vos is schuw en de stad lijkt geen voor de hand liggende woonplek. In feite kwam de vos niet naar de stad, maar de stad naar de vos. Uitbreidende steden zoals Londen verdrongen natuur- en landbouwgebieden en de vossen die er leefden, pasten zich snel aan.

Hondenpoepzakjes, spanbanden, lachgasballonnen, mondkapjes en ducktape. De meerkoeten die broeden in de grachten in Leiden maken hun nesten niet alleen van natuurlijk materiaal, maar gebruiken bijna net zoveel menselijk afval. Zo vond een Leidse student (nu werkzaam bij Naturalis) een nest met 53 plastic rietjes. Een reden kan zijn dat er in de stad veel kunststof beschikbaar is, maar misschien hebben sommige meerkoeten inmiddels een voorkeur voor plastic. Dit is iets wat onderzoekers nu proberen te testen.

De stadsduif is in Nederland in iedere stad te vinden. Hij stamt af van de rotsduif en wordt al duizenden jaren gedomesticeerd. Duivenjongen gelden als delicatesse en hun vermogen om over duizenden kilometers de weg naar huis te vinden werd lang gebruikt voor het overbrengen van boodschappen. Inmiddels is de vogel weer verwilderd en heeft een voorliefde voor de stad. De balkons en richels van gebouwen lijken op de rotsachtige habitat van hun verre voorouders, en de duif is niet kieskeurig als het om voedsel gaat. Een afgedankt patatje gaat er net zo goed in als een paar verdwaalde broodkruimels.

Al eeuwen zit de halsbandparkiet in volières en is bekend vanwege het nadoen van omgevingsgeluiden. De knalgroene vogel is uit Afrika en India afkomstig en komt in Nederland sinds de jaren 60 steeds vaker buiten de kooi voor. Hij heeft zich gevestigd in een aantal stadsparken. De vogel is zeker in de winter afhankelijk van het bijvoeren, buiten de stad zie je hem weinig. Volgens de Vogelbescherming telde Nederland tien jaar geleden zo’n 10.000 exemplaren. Amsterdam en Den Haag hebben grote populaties, maar ze verspreiden zich ook naar andere steden.

De rode Amerikaanse rivierkreeft houdt van stilstaand water. Hij leeft in sloten, maar net zo lief in grachten en vijvers. Sinds 1985 is de vijftien centimeter grote kreeft aan een snelle opmars bezig in Nederland. De exoot heeft nauwelijks natuurlijke vijanden en verspreidt zich onbelemmerd. Volgens een Leidse stadsecoloog kunnen er uiteindelijk wel vijftien volwassen rivierkrabben per vierkante meter in het water leven, en dat geeft problemen. Ze vreten alle dieren en planten in het water op en beschadigen oevers. De kreeft begeeft zich ook op het droge, het is dus niet zo gek als je een exemplaar ziet oversteken.

Hoewel hij van nature schuw en nachtactief is, duiken er de laatste jaren otters op in de grachten van Alkmaar en Zwolle. Waarschijnlijk zijn ze op zoek naar eten of een nieuw leefgebied, niet om er zich te vestigen. Nadat de otter eind jaren 80 officieel uitstierf in Nederland kwamen er enkele succesvolle herintroductieprogramma’s. Vijf jaar geleden waren er naar schatting 500 otters in het land. Volgens ecologen is de opmars van het dier goed nieuws. Het betekent dat het water schoon is en dat er genoeg vis is. Bovendien eet de otter invasieve exoten zoals de Amerikaanse rivierkreeft.

De bruine rat – ook bekend als rioolrat – is een van de meest succesvolle diersoorten op aarde. Je kunt je beter afvragen waar hij níet voorkomt: alleen in de poolgebieden en op enkele afgelegen eilanden. Dit succes dankt de rat aan de mens, die hij precies volgt. Het beest is waarschijnlijk afkomstig van de steppes in Oost-Azië en verspreidde zich de laatste paar honderd jaar over de hele wereld. De rat is een alleseter en verblijft het liefst op vochtige en koele omgevingen, zoals kelders, kruipruimten en schuren. Overigens verdwijnt de rioolrat vaak op plekken met een modern (afgesloten) riool. Een betere hygiëne betekent vaak dat er minder voedsel beschikbaar is.

De paardenbloem vind je overal: de bloem kleurt in de lente complete weilanden geel, maar groeit net zo lief tussen twee stoeptegels. Onderzoekers ontdekten dat de stadsvariant zich aanpaste aan het leven binnen de bebouwde kom. De pluisjes met zaden waarmee de stadsplant zich verspreidt zijn namelijk zwaarder en vallen makkelijker naar beneden. Volgens de onderzoekers is dat een voordeel omdat er in de buurt van deze paardenbloemen vaak geschikte grond te vinden is, terwijl pluisjes die ver weg vliegen meestal op onvruchtbare stenen terechtkomen.

Niet alleen bepaalde dieren of planten doen het goed in de stad. Ook sommige schimmels hebben het prima naar hun zin tussen de gebouwen. De straatchampignon komt in Nederland voor in wegbermen, plantsoenen, tuinen en op de stoep. Zelfs asfalt is niet veilig: de champignon is zo sterk dat hij er doorheen kan breken. De paddenstoel is eetbaar en is nauw verwant aan de gekweekte champignon. Toch kun je beter naar de supermarkt voor je bakje paddenstoelen, straatexemplaren zijn weleens verontreinigd.

Met een voorliefde voor suiker en vet is het niet gek dat we het beestje vaak in de stad aantreffen. De Duitse kakkerlak is een van de meest hardnekkige plaagdieren voor de mens. Hij komen voor op plekken met veel eten en een slechte hygiëne, zoals restaurants en hotels. Waarschijnlijk komt de kakkerlak uit Azië en verspreidde deze zich met de mens over de planeet. Hij kan slecht tegen kou en in het wild komt de Duitse kakkerlak weinig voor. Overigens is vet eten geen vereiste: hij eet als het moet zelfs zeep, lijm en tandpasta. En andere kakkerlakken.