(Z)onder invloed naar de stembus

Stel: je vergelijkt standpunten, leest het nieuws, kijkt debatten en praatprogramma’s en hebt zelfs wat verkiezingsprogramma’s vergeleken. Er is een grote kans dat jij op 29 oktober in het stemhokje ervan overtuigd bent dat je een hele weloverwogen keuze maakt. 

Die overtuiging is heel menselijk: we beschouwen onszelf als rationele wezens, die het dierlijke als het ware zijn ontstegen. Maar in werkelijkheid zijn we nog steeds dieren; en onze hersenen zitten nog vol met instincten die stammen uit de oertijd. Die instincten beïnvloeden waar we voor kiezen, zonder dat we ons daar bewust van zijn. Politieke partijen hebben daarnaast ook nog allerlei strategieën om jouw stem te winnen.

Sterke leider

In Nederlandse media vind je de nodige artikelen met analyses over hoe partijen campagne voeren. Dat nieuws gaat over de partijkoers, poppetjes, verkiezingsprogramma’s, X-berichten, ruzies en intriges. In de serie ‘Stem wijzer’ gaan we niet in op campagne-analyses, maar behandelen we verschillende manieren van beïnvloeding.

Al decennia houden wetenschappers zich bezig met bewuste en onbewuste politieke beïnvloeding. Dat raakt aan een breed wetenschappelijk veld en gaat niet alleen over politicologie en politieke communicatie, maar ook over psychologie en de evolutieleer.

Zo is er veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar hoe wij, als gevolg van evolutie, beïnvloed worden door hoe politici er uitzien. Vroeger, in het stenen tijdperk, leefden mensen in kleine groepen op de savanne. Ze gingen op jacht en liepen het risico om rivaliserende mensengroepen en grote wilde dieren tegen te komen. 

Dikke zolen

In deze vroege samenlevingen draaide menselijk leiderschap dus om geschilbeslechting, jacht en bescherming. Lange mensen werden gezien als imposanter en sterker; positieve eigenschappen op de savanne, bijvoorbeeld als je ruziemakende leden van je eigen groep uit elkaar moest houden.

Lengte zou je kunnen zien als een vorm van onbewuste beïnvloeding: als politici ben je lang, of je bent het niet. Maar pas op: politici kunnen, zelfs als het gaat om lengte, het beeld dat je van ze hebt bewust proberen te beïnvloeden. De voormalige Franse president Nicolas Sarkozy (1,66 meter) liet bij een fabrieksbezoek alleen kleinere mensen met hem op de foto gaan en zou dikkere zolen dragen, om groter te lijken. Ook is er beeld waarop hij tijdens een speech gebruik maakt van een soort kratje, om op te staan.

Subtiele spiegel

Waarom is het belangrijk om inzichtelijk te maken waarom we gevoelig zijn voor verschillende vormen van politieke beïnvloeding? In het algemeen geldt dat een democratie gebaat is bij goed geïnformeerde burgers. Met de serie hopen we lezers het gereedschap te geven om bij zichzelf onder de motorkap te kijken. Want als je weet waarom je gevoelig bent voor bepaalde vormen van beïnvloeding, maak je in het stemhokje mogelijk een keuze die beter bij je past.

In de serie komen (naast lengte) ook veel andere vormen van bewuste en onbewuste beïnvloeding aan de orde. We hopen daarmee dat we lezers bewustmaken en op een subtiele manier een spiegel voorhouden. Wellicht helpt dit om op 29 oktober, met het rode potlood in de hand, een weloverwogen keuze te maken.