Worstelen met vaccinatiedilemma’s

Het land is op slot maar tegelijkertijd is er licht aan het einde van de tunnel. Als alles goed gaat, worden begin januari de eerste mensen gevaccineerd. Het totale vaccinatieprogramma zal maanden gaan duren en dat levert meerdere ethische dillema’s op. Wie krijgen het vaccin eerst? Hebben zorgverleners de morele plicht zich te laten vaccineren? Gelden coronamaatregelen langer voor mensen die (nog) niet gevaccineerd zijn?

“Je moet zo snel mogelijk de hele schil om de kwetsbaarste mensen heen vaccineren”, zegt Van de Vathorst. “Of dat nou mantelzorgers zijn, kappers die in verpleeghuizen komen, of artsen die veel 70-plussers in een ziekenhuis zien”, zegt Van Bruchem-Visser. “Dat heeft niet alleen impact op de kwetsbare groep, maar ook op alle familieleden, vrienden en andere mensen die de zorgverleners zien.” Daarmee heb je dus direct ook een grote maatschappelijke impact.

Ze zien weinig in de optie eerst mensen met een actief sociaal verkeer te vaccineren. Want wie zijn dat dan? “Dat zijn echt niet alleen de jongeren”, zegt Van Bruchem-Visser. “Dat is ook de buurman die vindt dat je thuis moet blijven maar zelf nog even snel kerstinkopen bij de Bijenkorf gaat doen.” Bovendien worden jongeren er zelf niet echt ziek van, geeft Van de Vathorst aan. “Dan zou je je eerder moeten concentreren op de veertigplussers, maar dat is weer een veel te grote groep.”

De verpleeghuisbewoners zelf staan ook in het lijstje van de rijksoverheid. De gemiddelde bewoner in een psychogeriatrisch verpleeghuis heeft nog een verwachte levensduur van 2 tot 4 jaar. “Dus je zou misschien zeggen ‘waarom zouden we hen nog een vaccin geven?’”, zegt Van Bruchem-Visser. “Aan de andere kant is de kans heel groot dat zo iemand na besmetting heel ziek wordt, of zelfs overlijdt.” Daar komt bij dat isolatie in verpleeghuizen vrijwel onmogelijk is, dus het blijft nooit bij één besmetting. “Het verpleeghuis gaat dicht, ouderen kunnen niet meer van het ziekenhuis naar het verpleeghuis doorstromen en er ontstaat een beddentekort in het ziekenhuis.” Dus iets dat ogenschijnlijk simpel lijkt, is vaak ingewikkelder, wil Van Bruchem-Visser benadrukken. Bovendien is het een ethisch uitgangsprincipe om de kwetsbaren in de samenleving te beschermen, vinden beide experts.

Vaccinatieplicht

Dan een ander dilemma. Wat als het zorgpersoneel dat als eerste aan de beurt is, geen vaccinatie wil? Vorige week werd bekend dat één derde van de verpleegkundigen en verzorgenden twijfelt over vaccinatie, één derde zich niet laat vaccineren en één derde wel. Dat blijkt uit een peiling van NU’91, een organisatie van verpleegkundigen en verzorgenden, onder 3300 leden. De vraag is of die 3300 respondenten representatief zijn voor de hele groep verpleegkundigen en verzorgenden, maar dat maakt voor het dilemma niet uit.

“Ik vind dat zorgverleners de morele plicht hebben”, zegt Van de Vathorst. “Je moet ook je handen wassen om een besmetting bij de mensen waar je voor zorgt, te voorkomen. Je zou nog een keuze kunnen geven: óf je hijst je in je beschermende pak, óf je laat je vaccineren.” Haar collega is het niet eens met dat laatste. “Het geeft enorm veel onrust bij patiënten als zorgverleners ingepakt binnenkomen.” Daarbij komt dat de drempel om ergens langs te gaan groter is als je je eerst helemaal om moet kleden. “Mensen hebben het afgelopen jaar veel minder bezoek gehad van verpleegkundigen en artsen dan normaal.” Volgens de internist ouderengeneeskunde kun je dus niet zomaar zeggen dat een pak een goed alternatief is. “Ik ben tegen dwang, maar iemand die voor een pak kiest, moet zich wel realiseren dat hij de patiënt daardoor meer problemen bezorgt. Ik vind zelfs dat je de werknemer een financiële bijdrage voor die beschermende middelen kunt vragen, als dat juridisch mogelijk is. Een vaccin is vele malen goedkoper namelijk.”

Is het redelijk om gevaccineerden anders te behandelen dan weigeraars? “Ik vind dat gevaccineerden meer mogelijkheden mogen krijgen ja. Een arts kan dan bijvoorbeeld weer bij een patiënt op bed zitten en zijn hand vastpakken om steun te bieden”, zegt Van Bruchem-Visser. Dat gaat richting indirecte vaccinatieplicht. Je bent niet verplicht het vaccin te halen, dat is je goed recht, maar dan kan het zijn dat daar gevolgen aan zitten.

Zo gek is dat volgens Van de Vathorst niet. “Als arts moet je bijvoorbeeld gevaccineerd zijn tegen hepatitis B. Dat is ook verschrikkelijk besmettelijk en moeilijk te behandelen. Je kunt ervoor kiezen je niet te laten vaccineren, maar dan kun je ook niet in een ziekenhuis werken.” Van Bruchem-Visser zou niet weten waarom er geen acties aan bepaalde keuzes zouden mogen zitten. “Als je je niet laat vaccineren is dat prima, maar dan kun je niet met vijf mensen in een kamer gaan zitten. Dat heeft niets met vrijheden te maken, maar met wat er gezondheidstechnisch verantwoord is.”

Zelf hoeven ze geen seconde na te denken of ze zich laten vaccineren. “Ik sta vooraan als ik in aanmerking kom”, zegt Van de Vathorst. “En ik achter jou”, zegt Van Bruchem-Visser. Van de Vathorst: “Ik wil mijn ouders en kinderen ook wel weer eens knuffelen.”