Winnende brief van een oude eikenboom

Een ijsbeer, de Maas en zijn oevers, een mangroveboom, een beuk en een eik, een gekroond virus, en zelfs de planeet Aarde. Het is een greep uit de afzenders van de mooie en vaak lange brieven die wij mochten ontvangen na onze lezersoproep om in de pen te kruipen namens een stuk natuur. De kwaliteit van de inzendingen was hoog, wat laat zien dat onze lezers zich erg betrokken voelen bij dit onderwerp.

De prijsvraag is gekoppeld aan evenement Thinking Planet dat NEMO Kennislink organiseert op 29 april 2022 en sluit aan bij het kunstproject Letters from Nature van Jeroen van der Most en Peter van der Putten. Zij zijn sprekers tijdens Thinking Planet. Eerder interviewden we hen over dit project waarin wetenschap en kunst samengaan.

Met Letters from Nature zet het duo kunstmatige intelligentie (AI) in om brieven aan wereldleiders te schrijven vanuit het perspectief van de natuur. “Met AI willen we de kloof tussen mens en natuur overbruggen”, zegt Van der Putten. “Daarin zit een mooie spanning, want AI heeft ons in eerste instantie juist van die natuur verwijderd.”

Beleveniswereld van de eik

Van der Most en Van der Putten waren erg enthousiast over de inzendingen, vooral vanwege de diversiteit in stijl en perspectief. De ene keer was de brief geschreven vanuit een poëtische natuur, de andere keer uit een absurde of een wraakzuchtige natuur. Uit alle inzendingen kozen ze één winnaar. De winnende brief is geschreven door Yvonne van Leeuwen, uit naam van een oude eikenboom. “Dat is een mooie lange brief”, zegt Van der Most, “waar veel aandacht in is gestoken. Het geeft de complete beleveniswereld van deze eik weer.” Van der Putten vult aan: “Het is een prachtige personificatie van de natuur. En heel beeldend verwoord: ‘mijn eikenhart huilt’. Voorop staat niet het slachtofferschap van de natuur, maar de roep om samenwerking tussen mens en natuur.”

De winnende tekst gebruikten Van der Most en Van der Putten als input voor een nieuwe tekst, geschreven door AI. Door fragmenten uit deze brief te ‘voeren’ aan het AI-model genereert de computer vanzelf nieuwe tekst en bouwt als het ware voort op de inhoud van de brief.

Dichter bij de mens

Door de originele brieven te vergelijken met de AI-teksten, kun je duidelijke verschillen ontdekken tussen teksten geschreven door de mens en door de computer. Van der Most: “De eerdere teksten die wij hebben gegenereerd met AI zijn vaak geschreven vanuit grote natuurelementen zoals de gletsjer of het koraalrif, terwijl het perspectief in de ingezonden brieven dichter bij de mensen staat. Er is gekozen voor een eikenboom of beukenboom, soms heel specifiek: ‘langs de Laan van Nieuw Oost-Indië’.” Van der Putten: “Wij hadden in ons kunstproject met opzet gekozen voor niet-levende natuur, om het contrast tussen mens en natuur te vergroten. De inzenders kozen vaker voor levende natuur, waarschijnlijk omdat mensen zich daar net wat makkelijker in kunnen verplaatsen.”

Maar het grootste contrast tussen de brieven van mensen en van AI is toch wel de taal. “De ingezonden brieven zijn heel goed te begrijpen”, zegt Van der Most. “Dat geldt in mindere mate voor onze AI-brieven. De taal daarin is vaak bizar, vervreemdend. Dat past in mijn optiek ook goed bij de natuur, omdat wij mensen de natuur ook niet altijd goed begrijpen.”

De winnende brief is volledig terug te lezen via deze link.