Weinig buit en veel straf: een overval plegen maakt arm

Misdaad loont niet

Gemiddeld gaan criminelen er flink financieel op achteruit na een overval, ontdekte Mieke Struik, die als strategisch analist bij de afdeling analyse en onderzoek voor de Nationale Politie Eenheid Oost in Apeldoorn werkt. Hoewel ze haar onderzoek een poosje geleden uitvoerde, namelijk in 2011, berichtte ze er recentelijk over in de Secondant, het tijdschrift van het Centrum voor criminaliteitspreventie en veiligheid. In de periode die ze onderzocht, 1999-2010, leverde de gemiddelde overval een verlies van vierduizend euro op.

De gevangenisstraf die gewoonlijk volgt op een veroordeling voor een overval, speelt daar een belangrijke rol in. “Als je in de cel zit kun je niets verdienen. Je hebt zelfs geen recht op het minimuminkomen in Nederland: de bijstand. Dat inkomen loop je dus mis als je gepakt wordt na een overval.”

Flop

Toch zijn deze vaak onverwachte kosten niet de enige reden voor het gebrek aan winstgevendheid van overvallen. Het probleem begint soms al met de buit zelf. Of beter gezegd het gebrek daaraan. Een groot deel van de overvallen mislukt, vertelt Struik. Iets dat ze met eigen ogen kon aanschouwen toen ze voor haar onderzoek vijftig (uitgebreide) beelden van overvallen van het programma ‘Opsporing Gezocht’ mocht bekijken. In tweeëndertig van de vijftig overvallen vertrok de overvaller zonder ‘poet’.

De onvoorziene problemen hadden vaak met het slachtoffer te maken. “Soms verweerden die zich onverwachts fel – iets wat ik uit veiligheidsoverwegingen overigens afraad. Of ze hadden domweg niets van waarde bij zich. Maar in één geval kwamen er ook plotseling mensen binnenwandelen.”

Weinig buit

Als veel overvallen niets opleveren, haalt dat de gemiddelde opbrengst van een overval natuurlijk flink omlaag. Maar de opbrengst van een geslaagde overval is meestal ook niet zo hoog. Volgens Struiks collega Ben Rovers, die voor een overheidsrapport in 2010 achter de cijfertjes van overvallen dook, lag de gemiddelde buit in de periode 1999-2010 rond de zeshonderd euro. “Omdat er bij een overval gemiddeld twee daders betrokken zijn, is de opbrengst per persoon dan zo’n driehonderd euro.”

De oogst van een overval kan dus vies tegenvallen voor de daders. Maar als ze in de gevangenis belanden, wordt hun overval pas echt onrendabel.

Om het precieze verlies aan inkomen dat overvallers doorgaans tegemoet kunnen zien te berekenen, gebruikte Struik de formule die de Amerikaanse econoom Gary Becker daarvoor ontwikkelde: het economisch criminaliteitsmodel. “Voor Becker bestaat een criminele activiteit, zoals elke commerciële transactie, uit baten en kosten. De baten beslaan de buit en de kans daarop. De kosten zijn de gemiddelde duur van de (gevangenis)straf voor de daad, gecorrigeerd voor de pakkans.”

Pakkans

Om aan die kosten een prijskaartje te kunnen hangen, vermenigvuldigde Struik het aantal maanden dat een gemiddelde overval aan gevangenisstraf opleverde met het maandelijkse bijstandsbedrag, dat in de periode 1999-2010 rond de zeshonderd euro schommelde. Overvallers die moesten zitten bleven doorgaans zo’n twee jaar in de cel, wat betekende dat ze in elk geval meer dan veertien duizend euro aan (bijstands)inkomen misliepen.

In werkelijkheid lag het inkomstenverlies vaak hoger. “Niet elke overvaller leefde natuurlijk van de bijstand. Sommigen werkten of zouden dat waarschijnlijk zijn gaan doen. In dat geval had op het rechte pad blijven, ze nog meer opgeleverd.”

Omdat de pakkans voor een overval in de periode die Struik bestudeerde nog relatief laag was, zo’n 25 procent, lagen de kosten voor de gemiddelde overval wel lager, rond de 4300 euro. “Na optelling van de gemiddelde buit kom je dan op een verlies van vierduizend euro per persoon per overvaller.”