Naar de content

Waarom iedereen altijd gelijk heeft

Hoe onze onderbuik onze ratio in de weg zit

De Bezige Bij

Waarom volharden de meeste mensen in hun eigen gelijk, zelfs als de feiten hun oordeel tegenspreken? Dit laat de Vlaamse filosoof en bioloog Ruben Mersch in zijn boek Waarom iedereen altijd gelijk heeft zien.

Julie en Mark, zus en broer, gaan samen op vakantie naar Frankrijk. Ze hebben beiden vakantie van de universiteit. Op een nacht slapen ze samen in een tentje op het strand. Ze besluiten dat het leuk zou zijn als ze met elkaar naar bed gingen. Julie neemt de pil, maar voor alle zekerheid gebruikt Mark ook een condoom. Ze genieten er allebei van, maar besluiten het toch bij die ene keer te laten. Die ene nacht is hun geheim, ze vertellen het aan niemand, en door die nacht voelen ze zich nog sterker met elkaar verbonden.

Het is een van de voorbeelden in het boek ‘Waarom iedereen altijd gelijk heeft’ van Ruben Mersch. Het is een gedachte-experiment dat sociaal-psycholoog Jonathan Haidt (universiteit van New York) aan verschillende proefpersonen voorlegde. Hij vroeg hen wat ze van dit gedrag vonden. Die keurden het gedrag allemaal af maar konden hun standpunt niet onderbouwen. Er was geen sprake van inteelt, de broer en zus deden niemand kwaad. De overtuiging van de proefpersonen was dan ook niet gebaseerd op de geleden schade, maar puur op een onderbuikgevoel.

Martelen

Het onderbuikgevoel regeert, in plaats van onze ratio, laat Mersch zien. In zijn boek toont aan de hand van veel psychologische experimenten waarom de meeste mensen in hun eigen geloof volharden, ook als de feiten hun oordeel tegenspreken. “Meestal gebruiken we feiten zoals een zatlap een lantaarnpaal gebruikt”, schrijft hij. “Niet als verlichting, maar enkel als ondersteuning.” Uit de grote vijver aan wetenschappelijk onderzoek kan iedereen altijd wel een onderzoek vinden dat zijn eigen standpunt onderschrijft.

Mersch concludeert dat de mens zo irrationeel is dat hij zijn eigen werkelijkheid vormt. Gebaseerd op de normen en waarden van zijn morele stam. De stam waar hij zijn onderbuikgevoel mee deelt: de socialisten, de zakenlui, de arbeiders of de groenen. Dat maakt het erg lastig iemand met argumenten te overtuigen die jouw mening niet deelt. De mens is namelijk altijd op zoek naar zijn eigen gelijk en filtert de informatie die hij tegenkomt op een manier die bij zijn standpunten past. “We ondervragen de werkelijkheid niet, we martelen haar totdat ze bekent wat we graag willen horen”, schrijft de bioloog.

Moeten we de wetenschap dan maar aan de kant schuiven? Nee, zegt Mersch. Het heeft zeker zin om je te verdiepen in de feiten, zolang je maar kritisch blijft over de interpretatie. En neem vaccinatietwijfelaars serieus, maak ze niet belachelijk. Stel in een discussie eerst de onderbuik van een tegenstander gerust, door begrip op te brengen voor zijn standpunt, voordat je met feiten komt.

Grappig

Sta open voor andere opvattingen, wees nieuwsgierig en blijf ook kritisch op je eigen gebruik van feiten. Daarvoor komt Mersch met een mooi citaat van Charles Darwin:

Ik heb, gedurende vele jaren, een gouden regel gevolgd, namelijk dat zodra ik een feit, een nieuwe observatie of een gedachte tegenkwam die mijn theorieën tegensprak, ik deze zo snel mogelijk moest noteren; want de ervaring heeft mij geleerd dat ik dat soort feiten of gedachten veel sneller vergat dan feiten of gedachten die mijn theorie ondersteunden.

Mersch is een kritische denker die zware kost op een luchtige manier en met mooie en grappige voorbeelden uitlegt.

ReactiesReageer