Na de afgelopen jaren meer modder dan zon te hebben gezien was festival deBeschaving dit jaar eindelijk weer een stralend feestje. In de warme circustent in de botanische tuinen in Utrecht trok een bonte stoet van paradepaardjes uit de Utrechtse wetenschap voorbij. Van festivalwetenschap en seksende apen tot pinda-allergie en geldgoochelaars.
Joost Zwagerman had de eer het circus te openen en ging op zoek naar stilte in de kunst. Want in de razendsnelle samenleving is populaire cultuur overheersend. “We verwerken dagelijks evenveel beelden als iemand die 2,5 eeuw geleden leefde in zijn hele leven deed.” Die populaire stem is luider dan die van de ‘elitaire’. Is hoge cultuur het laatste bastion dat de rusteloze consument stilte kan bieden? In de 25 minuten die hij heeft neemt hij de grote menigte in de tent aan de hand langs de meest stille schilderijen.
Verklikkersamenleving
De dompteur van de dag – wetenschapsjournalist Harm Oving – maakt na een klein half uur een einde aan de zoektocht door bestuurskundige Albert Meijer aan te kondigen. Zijn onderzoek richt zich op innovatie, technologie en transparantie in de publieke sector. De laatste jaren is de politie steeds actiever geworden op twitter, er zijn zo’n 1000 accounts. Meer dan 75% daarvan wordt beheerd door wijkagenten in de hoop een goede relatie met burgers te onderhouden. Soms werkt dat heel effectief. “Zo was er een keer een verwarde oude man uit het verzorgingstehuis vertrokken en op een scootmobiel rond gaan rijden. Door een twitteroproep was hij binnen een paar uur weer veilig thuis.” Maar, er zijn niet alleen maar voordelen. “We moeten oppassen dat we de privacy van mensen niet te snel schenden. Tegenwoordig worden veel sneller foto’s van verdachten online gezet. Als we niet uitkijken creeren we een verklikkersamenleving waar iedereen elkaar in de gaten houdt en berichten met de politie uitwisselt.”
Koorddansend tussen gezondheid en ziekte
Het is tijd voor wat pandemieën in de piste. In een kwartier maakt hoogleraar Frank Miedema ons duidelijk dat grote epidemieën altijd op de loer liggen. “We zijn een stel verwende kinderen in het rijke westen. We zijn zo gewend dat we alle infecties onder controle kunnen houden dat we niet meer beseffen wat voor een gevaar ze kunnen brengen. Grote epidemieën liggen altijd op de loer, denk aan de Mexicaanse griep en Q-koorts.” Eigenlijk balanceren we continu op een zijden draad tussen ziekte en gezondheid. “We hebben in Nederland een erg partieel risicobesef, bijna niemand kijkt verder dan onze eigen dijken. Maar wat betekent het voor onze wereld als alleen ons land een vaccin kan betalen? We zouden wel wat beschaafder kunnen zijn, en ook aan anderen moeten denken.”
Festivalkampioenen
Na deze zware boodschap slingert festivalonderzoeker Jelke de Boer wat vrolijkheid de piste in: Nederlanders zijn uitgeroepen tot wereldkampioen festivalbezoekers. “Een festival is als een vissenkom, een ruimte waarbinnen de klassieke regels vervallen en waar je anders kunt zijn. We willen het meemaken. Ook al maken social media de muren rondom festivals steeds dunner en kun je het ook beleven als je er niet live bent, toch willen we er massaal heen.” De Boer vertelt dat het huidige onderzoek naar festivaltypes en hun muzieksmaak vrij stereotyp is, “als we dat onderzoek moeten geloven zijn metalfestivals een goudmijn voor psychiaters.” Helaas komt hij er in zijn presentatie niet aan toe te vertellen hoe het dan wel zou moeten.
Fascinerende polen
De nieuwe NOS-weerman Peter Kuipers Munneke is ook polair meteroloog en hij brengt op het heetst van de dag wat verkoeling in de dampende tent. De menigte hangt aan zijn lippen wanneer hij vertelt over zijn expedities naar de polen. Met name de feitjes doen het goed. “Antarctica is de koudste, winderigste en een van de droogste plekken op aarde. Het is zo groot als Europa en als je al het ijs weg zou nemen en op Nederland zou leggen, zou je een plakkaat van 750 kilometer hoog krijgen.” Hij test de kennis van het publiek, maar bijna niemand lijkt zich te beseffen dat als die ijsmassa in één keer zou smelten, dat een zeespiegelstijging van 56 meter zou veroorzaken. In de rest van zijn presentatie vertelt hij hoe je als wetenschapper meet hoeveel ijs er smelt en dat dit zowel komt door een toename in westenwind als door een temperatuurstijging van lucht en water.
Dodelijke pindakaaszoen
Medisch bioloog en immunoloog Edward Knol onderzoekt waarom onze afweer verkeerd reageert op allergenen en hoe onze afweer kan worden getraind hier goed mee om te gaan. En die reactie kan heel heftig zijn, zo blijkt uit het verhaal dat hij vertelt van een vijftienjarig Canadees meisje dat in 2005 overleed na het zoenen van haar vriendje – die negen uur daarvoor een boterham met pindakaas had gegeten. “Pinda-allergie is de meest dodelijke voedselallergie. Zelfs heel kleine hoeveelheden kunnen al een reactie veroorzaken. 1,7 miljoen Amerikanen zijn allergisch voor pinda’s, maar ze zijn er ook dol op. Jaarlijks wordt er 1 miljard kilo pinda’s gebruikt.” Momenteel is de enige therapie vermijden, maar Knol werkt aan een pindapleister waarmee patiënten steeds een heel klein beetje pinda toegediend krijgen, zonder dat dit een allergische reactie oproept. “Hierdoor laten we het afweersysteem aan de allergenen wennen.”
Goochelen met geld
Financieel overlevingsdeskundige Nadja Jungmann legt het publiek uit hoe mensen die in de schulden raken in handen komen van schuldeisers die de macht hebben te goochelen met hun geld. “Inmiddels heeft 1 op de 6 huishoudens in Nederland problematische schulden. Steeds meer jongeren en 65-plussers komen in de schulden. En eenmaal in de problemen is het niet zo makkelijk er weer vanaf te komen. “Er zijn de afgelopen jaren een aantal nieuwe vormen van beslaglegging erbij gekomen. Zo kan er beslag worden gelegd op je zorg- en huurtoeslag, terwijl je die natuurlijk niet voor niets kreeg.”
Tem de tumor
Na een prachtige column van Jelle Reumer over het laatste wetenschapsnieuws wordt de piste vrijgemaakt voor het temmen van een tumor. Zsolt Sebestyen is tumorimmunoloog en doet onderzoek naar de mogelijkheid om het immuunsysteem te richten op kanker (stam)cellen, terwijl het normale weefsel gespaard blijft. “Met een chemokuur tumoren te lijf gaan, is als met een kanonskogel op een mug schieten. We moeten op zoek naar veel gerichtere therapie.” Grote kanshebber daarvoor zijn de anti-tumor-T-cellen. “Deze cellen vallen normaal gesproken ontspoorde tumorcellen aan. Bij mensen met kanker werken de cellen niet goed of ze hebben een tekort.” Het onderzoek van Sebestyen richt zich op het plaatsen van DNA uit anti-tumor-T-cellen in T-cellen van de kankerpatiënt in de hoop dat deze gewone T-cellen hergeprogrammeerd worden tot anti-tumor-T-cel. “Het is een doelgerichte behandeling met langdurig effect. Volgend jaar gaan we de eerste klinische trial starten bij leukemiepatiënten.”
Kapucijnaapjes geven om het welzijn van degenen die ze goed kennen. Daarom kiezen zij er vaak voor om dingen met elkaar te delen.
Wikimedia Commons via CC BY SA 3.0, StorkkApenseks
Gedragsbioloog Liesbeth Sterck doet al jaren onderzoek naar het seksleven van apen. “Makaken hebben promiscue seks. Mannetjes doen dat omdat ze zoveel mogelijk nakomelingen willen, de alfaman doet het om vrouwtjes te monipoliseren en de vrouwtjes kopen met promiscue seks het risico af dat mannetjes kinderen die niet van hen zijn doden. Door zoveel mogelijk te paren weet de man niet of het kind van hem is of van een ander.” Ze leert het publiek dat een vluchtertje bij een java-aap ook echt een vluchtertje is – in 6 tot 8 seconden is het gebeurt – en dat een rhesusaap minimaal 15 minuten nodig heeft. De meeste apen lijken zich bovendien nergens voor te schamen. Openbare seks is aan de orde van de dag, alleen als de alfaman eraan komt doen ze alsof ze de partner aan het vlooien zijn. “De enige reden dat wij mensen het niet in het openbaar doen is waarschijnlijk onze beschaving.”