Samenwerking en ruzie in de operatiekamer

In de operatiekamer (OK) werken mannen en vrouwen samen onder soms hoge druk. Dat samenwerken van de seksen gebeurt nog niet zo lang, zeker niet als je er vanuit de evolutie naar kijkt. Daarom wilden apenonderzoeker Laura Jones en collega’s van Emory University onderzoeken hoe mensen zich gedragen tijdens een operatie. Een belangrijk punt voor de patiëntveiligheid, want als een conflict uit de hand loopt, kan dat direct gevaar voor de patiënt opleveren. Dat bleek bijvoorbeeld in 2002, toen een ruzie tussen twee artsen mede tot de dood van een baby leidde.

Privézaken

Jones registreerde 6.348 interacties tussen 400 verschillende zorgprofessionals en concludeert dat het merendeel van de communicatie in de OK niet over het werk gaat. Chirurgen en assistenten praten liever over privékwesties of zaken die in de wereld spelen. Bij 59 procent van het gedrag was er sprake van samenwerking. Tijdens 69 van de 200 operaties ontstond er een conflictsituatie, bijvoorbeeld onenigheid over de handelingen. Totaal besloegen de conflicten 2,8% van de sociale interacties. Daarmee is de verhouding samenwerking:conflict anders dan bij apen. Mensen in de operatiekamer werken vaker samen. In de meeste conflictgevallen ging het om milde conflicten; iemand die kortaf was of de ander onderbrak. In 2 procent van de conflictsituaties liep het uit de hand en werd er bijvoorbeeld met materiaal gegooid. Die situaties zijn een bedreiging voor de patiëntveiligheid, stellen de onderzoekers. (zie kader voor een voorbeeld).

Als er een conflict ontstond was dat meestal gericht op iemand een aantal functies lager in rang. De chirurg was het vaakst de veroorzaker, en de verpleegkundige het vaakst het doelwit. Ook bij apen ontstaan conflicten vaak door gedrag van de alfaman richting een aap lager in rang. “Een interessante bevinding”, zegt van Veen. “In mijn eigen observaties en in gesprekken hoor ik dat met name conflicten tussen de anesthesioloog en chirurg (zelfde rang) storend zijn. Misschien dat de Nederlandse situatie daarin anders is dan de Amerikaanse.”

Apengedrag

De onderzoekers noemen de geregistreerde conflicten niet noodzakelijkerwijs negatief. Een meningsverschil kan ook constructief en educatief zijn. Ze pleiten voor meer aandacht voor sociale relaties in de operatiekamer. Diversiteit in teams kan de samenwerking in de OK bevorderen. “Dit onderzoek laat zien dat een OK een microkosmos is van kenmerkend primatengedrag”, zegt Frans de Waal in hetzelfde bericht. De Waal vertelde vorig jaar al over het onderzoek van zijn groep bij Zomergasten. Hij liet daarin een fragment zien van de documentaire ‘Burning out’ over de werkdruk in een Frans ziekenhuis.

Alfatypes

“Een relevante studie die nieuw licht doet schijnen op het functioneren van OK-professionals”, zegt anesthesioloog Jan Klein, die niet bij de studie betrokken was. De Delftse hoogleraar Patiëntveiligheid noemt eerder onderzoek van psycholoog Rhona Flin waaruit blijkt dat er nauwelijks vakinhoudelijke communicatie plaatsvindt tussen het chirurgiedeel en het anesthesiedeel van het OK-team. “De invloed van alfatypes is nog niet eerder zo beschreven. In de luchtvaart is men door schade en schande wijs geworden en is er geen ruimte meer voor alfagedrag. Daar worden teams steeds meer getraind in samenwerking: Crew Resource Managament (CRM). Chirurg en vlieger Marck Haerkens onderzocht deze methode op de intensive care van het Radboudumc en toonde een positief effect aan.” Klein geeft aan dat er in Nederland niet gelet wordt op de man-vrouwverhouding bij het plannen van OK’s, maar dat er steeds meer vrouwelijke chirurgen en anesthesiologen zijn. “Maar er zijn nog steeds eenzijdig samengestelde teams, dus de resultaten zijn ook voor Nederland relevant.”