Hoeveel geld gaat er eigenlijk om in de Nederlandse onderwereld? Econoom Brugt Kazemier komt over 2008 tot een grove schatting van 3,5 miljard euro aan verdiensten uit onder meer drugshandel en prostitutie. Ook dergelijke illegale inkomsten moeten worden opgeteld bij ons nationale inkomen, zodat de EU de contributie per lidstaat eerlijker kan bepalen.
Een belangrijke graadmeter voor hoe een land er economisch voorstaat, is het nationale inkomen. In 2012 was dat voor Nederland 607 miljard euro en dit bedrag weerspiegelt voornamelijk de totale waarde van alle in ons land geproduceerde goederen (het bbp). Officieel horen illegale verdiensten daar net zo goed bij, maar deze zijn tot nu toe veelal genegeerd.
De EU wil daar verandering in brengen. Hoeveel geld een land aan Europa moet meebetalen, hangt namelijk af van het nationaal inkomen en het is dus belangrijk om dat zo precies mogelijk te berekenen.Brugt Kazemier en zijn collega’s bij het Centraal Bureau voor de Statistiek probeerden daarom de economische bijdrage van Nederlandse criminelen te bepalen. In september 2013 publiceren zij in het tijdschrift Public Finance Review hun schatting van de jaarlijkse inkomsten uit illegale activiteiten in Nederland vanaf 1995 tot 2008.
Afpersing, diefstal of heling
Voor het nationale inkomen maakt het niet uit of verdiensten legaal verworven zijn of niet, maar er moet wel aan een aantal andere voorwaarden worden voldaan. Zo tellen economen alleen transacties mee waar beide partijen mee instemmen. Afpersing of diefstal levert dan ook geen toegevoegde waarde voor de economie op.
Aan de telefoon legt Kazemier uit: “Diefstal is eigenlijk een herverdeling van bezit. Bepaalde zaken wisselen van eigenaar en dat zie je ook wel terug in de huishoudrekeningen, maar het is geen inkomen en is hier dus niet van belang.”
“Verder worden in de nationale rekeningen in principe alleen activiteiten meegenomen waar echt geld in om gaat”, vervolgt Kazemier. “Als iemand een fiets steelt om die zelf te gebruiken vindt er herverdeling van bezit plaats. Dit leidt dus niet tot een hoger nationaal inkomen. Maar als die gestolen fiets daarna wordt verkocht voor zeg maar 50 euro, dan wordt er 50 euro verdiend. En dat draagt wel bij aan het nationale inkomen.”
Wiet van eigen bodem
Op de regel dat geld moet rollen, bestaat wel een belangrijke uitzondering. Het telen van agrarische producten voor eigen gebruik draagt namelijk wel bij aan het nationale inkomen. Wie de zolder vol wietplanten heeft staan om zelf op te roken, telt economisch gezien dus mee.
“Dat is omdat de nationale inkomens vooral gebruikt worden om landen met elkaar te vergelijken,” verklaart Kazemier. “Wereldwijd zijn heel veel mensen alleen maar bezig met landbouw voor eigen gebruik. Als je dat niet meeneemt, blijft er van die vergelijkbaarheid weinig over.”
“Als bijvoorbeeld in het ene land iedereen voor zichzelf landbouw bedrijft en in het andere land verkopen ze alles aan hun buurman (en kopen ook weer van de buurman terug), dan zou het nationale inkomen in het ene land heel hoog lijken en in het andere land uit niets bestaan, terwijl er in beide landen precies hetzelfde wordt geproduceerd.”
Moeilijk meetbare zaken
Het komen tot een goede vergelijking van nationale inkomens is ook de aanleiding voor Kazemier’s onderzoek. “De nationale inkomens worden gebruikt om heffingen aan de EU-lidstaten op te leggen. De EU wil het bepalen van die heffingen zo eerlijk mogelijk laten verlopen en daarom moeten ook de moeilijk te meten activiteiten in de nationale inkomens worden meegenomen.”
Het grote probleem is natuurlijk dat de boekhouding van illegale activiteiten niet zomaar beschikbaar is. Voor de handel in heroïne en cocaïne bijvoorbeeld, moesten de onderzoekers een schatting maken van de importprijzen, de kosten voor opslag en transport in Nederland en de opbrengsten uit verkoop aan Nederlandse consumenten en de export naar andere landen.
Geen van al deze cijfers is precies bekend. Kazemier en zijn collega’s pluisden daarom stapels onderzoeksrapporten door op zoek naar aanwijzingen om de illegale verdiensten zo precies mogelijk te schatten.
213 euro per Nederlander
Over 2008 komen de economen in ieder geval tot een bedrag van 3,5 miljard euro aan inkomsten uit illegale activiteiten. Dat is 0,6 procent van het Nederlandse nationale inkomen of 213 euro per Nederlander. Criminelen verdienen daarmee minder dan de helft van wat Nederlandse boeren inbrengen. De toegevoegde waarde van de landbouw was in 2008 namelijk 8,6 miljard euro.
De onderzoekers benadrukken wel dat hun onderzoeksresultaten, door het gebrek aan duidelijke informatie, een grote marge van onzekerheid bevatten. Ofwel, het zou best kunnen dat criminelen in werkelijkheid heel wat meer of juist minder verdienen.
Anderzijds zal een deel van de inkomsten uit illegale activiteiten al zijn opgegeven in het legale deel van ons nationale inkomen. Een bezoek aan prostituees of de aankoop van cocaïne kan door een bedrijf gewoon zijn ingeboekt als ‘overige uitgaven’. Kazemier schat in dat ons nationale inkomen daarom niet 0,6 procent, maar slechts 0,4 procent hoger uitvalt.
Zal Nederland nu ook meer geld aan de EU moeten overmaken? “Dat valt nog niet te zeggen,” vertelt Kazemier. “Het ligt eraan wat er in de andere landen gebeurt, want bij het bepalen van de heffingen gaat het om de hoogte van ons nationale inkomen in vergelijking met de andere lidstaten.” Of Nederland een gepeperde rekening uit Brussel kan verwachten, wordt dus pas duidelijk als ook het verdiende loon van criminelen uit de rest van de EU bekend is.