Mens is half miljoen jaar ouder dan gedacht

Twee jaar geleden vond de Ethiopische student Chalachew Seyoum een menselijke onderkaak in de woestijn van Ledi-Geraru, Ethiopië. Deze week schrijven hij en zijn collega-wetenschappers in Science dat dit kleine botje – met een paar tanden – 2,8 miljoen jaar oud is. Daarmee is dit het oudste menselijke fossiel dat we kennen.

Tot deze vondst werd het begin van de menselijke evolutie 2,3 miljoen jaar geleden geplaatst. Zo oud is namelijk de bovenkaak die eerder in Hadar, Ethiopië werd gevonden. Maar veel is er niet bekend over de eerste mensen, vanwege het ontbreken van fossielen. Wetenschappers waren het er al over eens dat de eerste mensachtigen tussen de 2,5 en 3 miljoen jaar geleden evolueerden uit de meer aapachtige Australopitheci, zoals de bekende Lucy. Maar de gevonden fossielen uit deze periode gaven nooit veel duidelijkheid. Sommige hadden grote schedels, andere juist kleine. Soms werd er maar een klein stukje schedel gevonden, soms alleen een stuk kaak. Mede daarom discussiëren wetenschappers al jaren of er drie soorten van het geslacht Homo waren, of slechts een.

Antwoorden

Op die vraag bieden wetenschappers antwoord in Nature deze week. Fred Spoor – paleontoloog aan het Max Planck Instituut in Leipzig en het University College in Londen – en collega’s schrijven dat er drie verschillende soorten naast elkaar leefden tussen 2,1 en 1,6 miljoen jaar geleden: Homo habilis, Homo erectus en Homo rudolfensis.

Met behulp van speciale computertechnieken reconstrueerden Spoor en collega’s 1,8 miljoen jaar oude beschadigde resten van een schedel die in 1960 door Mary en Louis Leaky gevonden werd in Olduvai, Tanzania. De resten, ook wel OH7 genoemd, zijn van een Homo habilis. Toen ze de reconstructie vergeleken met andere fossielen, vielen een paar dingen op. Zo heeft OH7 een lang, smal gehemelte. Primitiever van vorm dan de 2,3 miljoen jaar oude bovenkaak uit Hadar en exemplaren van Homo rudolfensis. Het lijkt wel een beetje op de kaak van Lucy. Daarnaast heeft OH7 ongeveer dezelfde herseninhoud als H. erectus. Hoewel OH7 zelf 1,8 miljoen jaar oud is, denken de wetenschappers dat H. habilis eerder ontstond dan H. erectus en H. rudolfensis.

Door deze resultaten concluderen Spoor en collega’s dat de 2,3 miljoen jaar oude bovenkaak uit Hadar dus niet van H. habilis of een voorouder daarvan kan zijn geweest. OH7 en de 2,3 miljoen jaar oude Homo zijn dus eerder in de evolutie van elkaar gescheiden. En ze hebben een gemeenschappelijke voorouder gehad.

Gemeenschappelijke voorouder

Wie weet is dat het fossiel dat de Ethiopiër Seyoum twee jaar geleden vond. Met behulp van oudheidsbepalingen van de lagen waarin het fossiel lag, bepaalden de wetenschappers dat deze ongeveer 2,8 miljoen jaar oud moet zijn. De vindplaats van de onderkaak, Ledi-Geraru, ligt amper 30 kilometer van Hadar, waar de 2,3 miljoen jaar oude Homo werd gevonden. In Hadar werden ook meer dan 100 exemplaren van Australopithecus afarensis – de soort waar Lucy toe behoorde – gevonden.

Tot welke soort de nieuwe vondst behoort, is nog niet duidelijk. De onderzoekers hopen nog meer resten in de buurt van de vindplaats te ontdekken. Maar duidelijk is al wel dat de nieuwe kaak erg lijkt op wat Spoor voor de voorouder in gedachten had. De kiezen van het nieuwe fossiel zijn smaller dan die van Australopithecus, menselijker, maar de kaak met ronde kin lijkt juist weer meer op die van meer aapachtige soorten. De overeenkomsten met Lucy’s soort versterken het bewijs dat die soort de directe voorouder van Homo was.

Ons bestaan te danken aan klimaatverandering?

Vraag is waaróm er zoveel Homo-soorten tegelijkertijd leefden. Op die vraag proberen wetenschappers in een tweede artikel in Science antwoord te geven aan de hand van andere dieren die miljoenen jaren geleden in Ethiopië leefden. Drie miljoen jaar geleden liepen er apen, giraffen en olifanten door de graslanden en bossen van Hadar. Amper 200.000 jaar later, liepen er heel andere dieren door het Ledi-Gerarugebied, dat er inmiddels ook heel anders uit zag. Gazellen, zebra’s, wilde varkens en bavianen waren thuis in open graslanden, zoals de Serengeti. De komst van vele nieuwe soorten is wellicht te wijten aan klimaatverandering en de verschuiving naar een meer open landschap. Maar, zeggen de wetenschappers, het is te vroeg om nu te concluderen dat klimaatverandering voor de komst van de mens heeft gezorgd. Daarom speuren ze de komende jaren nog verder de Ethiopische vlaktes af; op zoek naar nieuwe oude sporen.