Maanzee is geen inslagkrater

De grootste donkere vlek op de maan is niet ontstaan als gevolg van een inslag. Wetenschappers stellen dat op basis van data van NASA’s GRAIL-missie. De zogenoemde maanzee blijkt onder de grond niet te worden begrensd door een voor een inslag typerende ronde rand.

10 oktober 2014

De grootste vulkanische vlakte op de maan, de 3200 kilometer brede Oceanus Procellarum, is bij volle maan makkelijk te zien met het blote oog. Lang dachten wetenschappers dat deze relatief lage en vlakke regio miljarden jaren geleden ontstond door een grote krater die na de inslag volliep met lava.

Zo zou de maan er meer dan 3,5 miljard jaar geleden uitgezien kunnen hebben. Deze zogenoemde riften zijn plekken waar tektonische platen uit elkaar schuiven. Ze zijn gevuld met lava. — Impressie van een maanrift gevuld met lava.
NASA/Colorado School of Mines/MIT/JPL/Goddard Space Flight Center

Begin deze maand schreven een aantal Amerikaanse wetenschappers in Nature echter dat de vlakte geen oude inslagkrater is. De aanwijzingen daarvoor werden verzameld door de GRAIL-missie (Gravity Recovery and Interior Laboratory) van NASA, die het zwaartekrachtveld van de maan in kaart bracht.

Niet rond maar vierkant

GRAIL vond sporen van ondergrondse riften die om Oceanus Procellarum heen liggen. Dit zijn plekken waar tektonische platen uit elkaar schuiven en zo een vallei vormen. Deze valleien zouden op de maan vervolgens volgelopen zijn met lava. Het is de eerste keer dat men aanwijzingen vindt voor riften op de maan. Eerder werden ze gevonden op de aarde, Mars en Venus.

Opvallend is dat de riften in een vierkant om de maanzee heen lijken te liggen. Deze vorm is moeilijk te verklaren met een inslag die voor een rondere rand om de krater gezorgd zou hebben, aldus de wetenschappers.

Oceanus Procellarum, een met het blote oog zichtbare en donkere vlakte op de maan, wordt omringt door plekken waar de zwaartekracht afwijkt. Wetenschappers denken dat dit te wijten is aan ondergrondse structuren. — Oceanus Procellarum, een met het blote oog zichtbare en donkere vlakte op de maan, wordt omringd door plekken waar de zwaartekracht afwijkt.
Kopernik Observatory/NASA/Colorado School of Mines/MIT/JPL/Goddard Space Flight Center

De theorie die de wetenschappers hebben is dat de regio waarin de maanzee zich vormde miljarden jaren geleden heter was dan de omringde gebieden. Ze baseren zich op de relatief hoge concentraties radioactieve elementen zoals uranium en thorium die er eerder gevonden zijn. De radioactiviteit zou de extra warmte hebben gegenereerd op het toch al jonge en hete hemellichaam. Bij de sterke afkoeling die volgde zou de maanzee gekrompen zijn en riften hebben achtergelaten aan de randen. Het is echter niet duidelijk waarom er op deze plek meer radioactieve elementen aanwezig zijn.

Onder de grond

De twee sondes van GRAIL draaiden in 2012 bijna een jaar lang om de maan en speurden naar minuscule variaties in het zwaartekrachtveld. Die variaties vertellen iets over ondergrondse structuren die aan de oppervlakte van het hemellichaam vaak niet zichtbaar zijn. Naast riften zijn oude inslagkraters duidelijk te zien.

Verschillende kaarten van dezelfde kant van de maan. Links een opname in zichtbaar licht, in het midden een hoogtekaart (blauw is laag, rood is hoog) en rechts een kaart waar de sterkte van het zwaartekrachtveld is aangegeven (blauw is een zwakke en rood is een sterke zwaartekracht).
NASA/Colorado School of Mines/MIT/JPL/Goddard Space Flight Center

Bron:

Andrews-Hanna J. et al., Structure and evolution of the lunar Procellarum region as revealed by GRAIL gravity data, Nature (1 oktober 2014), DOI:10.1038/nature13697