Naar de content

Koning onder een parkeerplaats

Koning Richard III is met 99,9999% zekerheid gevonden

University of Leicester

In 2012 groef een team wetenschappers een skelet op onder een parkeerplaats in Leicester. Waren het de resten van de legendarische koning Richard III, die in 1485 op het slagveld sneuvelde? Het hield genetica Turi King jaren bezig, maar ze is er uit. In de vijfde Hoboken lezing in Het Natuurhistorisch Museum Rotterdam vertelde ze over haar spannende zoektocht.

“We vinden hem toch niet. Het kost je maar een halve dag.” Dat zei archeoloog Richard Buckley in 2011 tegen Turi King toen hij haar vroeg mee te gaan naar de plek waar ooit de kerk van het franciscaner klooster Greyfriars stond. Maar al op de eerste dag, na een paar uur graven, had ze hem gevonden: de beroemde Engelse King Richard III.

King Richard III

King Richard III

Koning Richard III heeft bijna een cultstatus in Engeland. Het is de enige koning met een eigen vereniging. Het was de laatste koning die op het slagveld stierf. Tijdens de rozenoorlogen waarin de huizen Lancaster en York om de troon vochten, werd hij bruut gedood. Lees meer over de geschiedenis van Koning Richard III en zijn familie op de website van de University of Leicester.

Deze laatste koning uit de Plantagenet-familie stierf in 1485 op het slagveld. Nadat hij zo’n beetje alle denkbare verwondingen had opgelopen, werd hij naakt over zijn paard gehangen en ten toon gesteld aan het volk. Een paar dagen later werd hij in de kerk van het franciscaner klooster Greyfriars in Leicester begraven. Toen jaren later op orders van Koning Hendrik VIII vele monnikenkloosters gesloopt werden, ging de locatie van het graf van King Richard III verloren.

Richardfan

“Volgens geruchten waren zijn overblijfselen na de sloop van het klooster in de rivier gegooid waar hij overheen reed toen hij het slagveld tegemoet ging”, vertelt Turi King tijdens haar uitverkochte Hobokenlezing. Maar anderen zeiden dat hij in de stad in de grond onder de voormalige kerk was achtergebleven. Een van hen was de Schotse schrijfster en Koning Richard III-fan Philippa Langley. Zij lobbyde net zo lang bij het stadsbestuur en de universiteit tot ze iedereen overtuigd had om haar idool te gaan zoeken.

En zo gebeurde het dat Turi King op een regenachtige dag in 2012 een stukje beenbot tevoorschijn zag komen onder een parkeerplaats. In eerste instantie liet ze het links liggen, omdat ze zeker wilde zijn dat ze op de goede locatie zat. “We wisten op dat moment nog niet eens of we binnen of buiten de vroegere kerk aan het graven waren.” Na een week bleek dat de plek waar ze de eerste dag groeven het priesterkoor van de kerk was. Precies de plek waar volgens de geschiedenisboeken Richard ooit was begraven.

Dit is wat er van Koning Richard over is. Hij had last van ernstige scoliose waardoor zijn ruggenwervel zo krom is. De oplettende kijker valt natuurlijk op dat hij geen voeten heeft. Die zijn tot op de dag van vandaag niet gevonden. Waarschijnlijk hebben bouwvakker bij de bouw van nieuwe constructies Richard ‘ontvoet’. Het had dus niet veel gescheeld of zijn hele skelet was verloren gegaan.

University of Leicester

Diepste geheim

Toen het skelet boven de grond was, werkten King en haar team maandenlang in het diepste geheim aan hun onderzoek. De hele stad was benieuwd of het hem was. “Zelfs mijn man en kinderen vertelde ik niks, omdat andere ouders hun kinderen bij mijn kinderen lieten informeren of ze iets wisten.” Als eerste onderzocht King of het een man of een vrouw betrof. Het bleek een man. Een met ernstige scoliose (kromming van de wervelkolom waardoor één schouder altijd hoger staat dan de andere) en zware verwondingen aan zijn ledematen en hoofd. “Bovenop zijn schedel heeft hij drie verwondingen. Met behulp van 3D-scans weten we dat twee daarvan met hetzelfde zwaard zijn gemaakt. Een daarvan gaat onderin de schedel in. Dat kan de doodsteek zijn geweest.”

In het filmpje hierboven vertelt onderzoeker Jo Appleby over het onderzoek naar de verwondingen van Koning Richard III.

Vis maakt oud

De volgende stap was koolstofdatering. “Belangrijk detail was dat we uit de boeken wisten dat Richard een fervent viseter was. Daar moet je rekening mee houden in je datering, want dat beïnvloedt de resultaten sterk. De koolstofcyclus van een visdieet is langer. Een vis eet plankton. Vis eet vis en die vis eet ook weer vis. En dan eten wij die vis. Daardoor kom je ouder uit de test.” Uiteindelijk werd hij op 1456-1530 gedateerd. En daar viel het jaar van overlijden mooi binnen.

Tot zover was het bewijs overtuigend. Maar King wilde als genetica natuurlijk ook het DNA onder de loep nemen dat ze uit een tand van Richard had gehaald. Daarvoor had ze een directe afstammeling nodig. DNA-onderzoek kan via het Y-chromosoom dat via de mannelijke lijn wordt doorgegeven of via mitochondriaal dna dat via de moederlijke lijn wordt doorgegeven. “Je wil niet weten hoeveel mensen mij geschreven hebben dat ze graag een stukje van zichzelf wilden afstaan omdat ze zeker wisten dat ze familie van hem waren. Ik kreeg zelfs een enveloppe die duidelijk heel nat was geweest met daarin een wattenstaafje met wangslijm.”

Middeleeuwse melkboeren

Via stamboomonderzoek ontdekten King en haar collega’s dat er nog vijf afstammelingen in de mannelijke lijn moesten leven. “Helaas vielen die snel af, omdat er hoogstwaarschijnlijk een aantal middeleeuwse melkboeren zijn langsgeweest. Het y-chromosoom wordt doorgegeven via de biologische vader en dat is nou eenmaal niet altijd de man waarvan je denkt dat het je vader is.” Geen van de vijf mannen kwam wat DNA betreft overeen met Richard. Langs de vrouwelijke lijn had King meer geluk. Het team spoorde twee nazaten op: Michael Ibsen en Wendy Duldig.

“Na de dood valt het DNA uiteen dus je zit met allemaal losse fragmentjes. Maar de eerste fragmenten van Ibsen en Duldig die ik naast het DNA van Richard legde, kwamen al overeen.” Ze voerde dezelfde experimenten nog een keer uit in een ander lab en was eruit. Dit is hem! “Want hoe vaak vind je een mannenlichaam in een kerk, hoe vaak vind je iemand met scoliose, hoeveel doden hebben oorlogsverwondingen? Als je de kans op deze dingen combineert, krijg je een kans van 6,7 miljoen tegen 1. De kans dat we hem hebben gevonden is 99,9999 procent.”

Hoe klonk de koning en hoe zag hij eruit?

Nadat de botten van Richard waren gescand, stuurden de onderzoekers een 3D-scan van de schedel naar de Universiteit van Dundee (Schotland) waar hoogleraar Caroline Wilkinson een model van het hoofd maakte. Recent onderzoek toont aan dat hij waarschijnlijk blauwe ogen had en donkerblond haar.

De wetenschappers wisten zelfs te reconstrueren hoe hij waarschijnlijk klonk:

Zo zag hij er, op basis van het onderzoek van King, waarschijnlijk uit.

Alle resten van Richard werden in maart van dit jaar opnieuw begraven, inclusief de samples die King nam voor haar onderzoek. King was daar zelf ook bij. “Dat was een mooie afsluiting van ons werk. Uiteindelijk is hij langer onder onze hoede geweest dan dat hij koning was.” De laatste analyses van de genomen samples voert ze nu uit. Zo werkt ze aan het in kaart brengen van zijn gehele genoom en kijkt ze welke informatie ze allemaal uit zijn tandsteen kan halen. “Daaruit kun je afleiden wat voor een soort infecties hij had en wat hij at.” Over een nieuwe opgraving denkt ze voorlopig nog niet na. “Zoveel geluk als binnen dit project, zullen we niet snel meer hebben.”

Bronnen
  • Hoboken lezing van Turi King op 23 september 2015 in Het Natuurhistorisch
  • Turi E. King, e.a., “Identification of the remains of King Richard III”, Nature Communications, 2 december 2014, doi:10.1038/ncomms6631
  • Piers D. Mitchell, “The intestinal parasites of King Richard III”, The Lancet, 4 september 2013, http://dx.doi.org/10.1016/S0140-6736(13)61757-2
ReactiesReageer