Een nieuw jaar, een nieuw begin. Tijd voor goede voornemens. Veel mensen willen duurzamer leven, maar het komt er vaak minder van dan we zouden willen. Omgevingspsycholoog Thijs Bouman geeft inzicht hoe je jouw groene voornemens wél tot een succes maakt.
Veel mensen willen bijdragen aan een beter milieu en klimaatverandering tegengaan. Een nieuw jaar is een mooie gelegenheid om de daad bij het woord te voegen: vaker de fiets pakken in plaats van de auto, niet meer met het vliegtuig, maar met de trein op vakantie, en minder vlees eten bijvoorbeeld. Om inspiratie op te doen voor dit soort groene voornemens kun je kijken naar de klimaatklappers van Milieu Centraal, acties waarmee je je CO2-uitstoot flink kunt reduceren. Je kunt ook een persoonlijke actielijst maken op mijnverborgenimpact.nl. Of je neemt een kijkje in onderstaand huis om te ondervinden hoe anderen hun afwegingen maken.
“De lijstjes van Milieu Centraal en Mijn Verborgen Impact laten mooi zien wat je kunt doen en hoeveel impact acties hebben”, zegt omgevingspsycholoog Thijs Bouman, die aan de Rijksuniversiteit Groningen onderzoek doet naar duurzaam gedrag. “Het helpt je om een algemeen duurzaam voornemen te vertalen naar concrete acties, wat de kans vergroot dat je daadwerkelijk duurzamer gaat handelen.” Want goede voornemens maken is één, ze vervolgens ook uitvoeren en volhouden een tweede.
Zijn mensen gemotiveerd om zich duurzamer te gedragen?
“Veel mensen geven relatief veel om de natuur en het milieu, blijkt uit onderzoek naar waarden van mensen en hoe dat hun gedrag beïnvloedt. Ook altruïstische waarden, het geven om andere mensen, zijn voor veel mensen heel belangrijk. Deze waarden zijn vaak belangrijker voor mensen dan egoïstische waarden, waarin het gaat om bezittingen en eigenbelang, en veelal ook iets hoger dan hedonistische waarden, waarin het om genot en gemak gaat. Dit geldt voor alle groepen in de samenleving; er is vrijwel geen verschil tussen opleidingsniveau of inkomen. En ook tussen mensen met verschillende politieke voorkeur vinden we veel minder verschillen dan je op het eerste gezicht zou verwachten. We zien het ook in vergelijkbare mate in andere landen.”
“De concrete invulling van waarden verschilt wel tussen mensen. Waarden zijn vrij algemeen. Welk gedrag in de ogen van mensen bijdraagt aan die waarden, dat verschilt. Zelfs iemand die niet in klimaatverandering gelooft, kan toch geven om natuur en milieu. Die persoon gelooft alleen niet dat klimaatverandering daarin van belang is. En de mate waarin mensen denken dat hun gedrag invloed heeft op het klimaat verschilt ook, wat ook kan verklaren waarom niet iedereen op eenzelfde manier naar zijn of haar waarden handelt.”
Wat staat het uitvoeren van duurzaam gedrag in de weg?
“Veel mensen zijn gemotiveerd om iets te doen tegen klimaatverandering of voor het milieu, maar er bestaan meerdere barrières. Een eerste is gebrek aan kennis. Je moet weten welk gedrag bijdraagt aan klimaatverandering, en welke duurzamere alternatieven er zijn. Ook moet je weten hoe je die alternatieven uitvoert. Je kunt bijvoorbeeld weten dat een warmtepomp een duurzame investering is, maar als je niet weet hoe je zo’n installatie moet regelen of wat daarbij komt kijken, dan zal die warmtepomp er ook niet zo snel komen. Ook zijn er veel misverstanden over wat de meest efficiënte manier is om iets bij te dragen, wat ervoor kan zorgen dat mensen veel moeite investeren in iets dat maar weinig impact heeft.”
“Ook doen mensen veel dingen uit gewoonte. Je pakt ’s ochtends de auto om naar je werk te rijden, zonder erbij na te denken dat dit gevolgen heeft voor het klimaat. Of je koopt vlees in de supermarkt, omdat je dat altijd hebt gedaan. Omdat je het uit gewoonte doet, spelen waarden, die je wel hebt, niet zo’n rol. Je denkt er op dat moment simpelweg niet over na.”
Staan er nog meer obstakels tussen droom en daad?
“Mensen onderschatten vaak hoe belangrijk duurzaamheid voor anderen is. Mensen vinden duurzaamheid zelf veelal belangrijk. Maar als je ze vraagt wat hun landgenoten, collega’s, vrienden of mensen op de sportclub ervan vinden, dan denken mensen dat anderen veel minder om dit soort waarden geven en veel meer gericht zijn op bezit, comfort en plezier. Als je het gevoel hebt dat anderen er niet zo om geven, dan ben je ook minder geneigd om zelf in actie te komen of je gedrag aan te passen.”
“Duurzame waarden van mensen kunnen ook in conflict komen met andere waarden. Duurzaamheid is van belang voor mensen, maar dat neemt niet weg dat andere waarden niet ook van belang zijn. Je kunt een warmtepomp om duurzaamheidsredenen willen, maar je moet het wel kunnen betalen, de installatie moet niet tot te veel ongemak leiden, en je moet je huis er wel voldoende mee kunnen verwarmen. Al vind je natuur en milieu belangrijk, egoïstische en hedonistische waarden zijn ook belangrijk voor je.”
Wat kunnen mensen zelf doen om hun groene voornemens tot een succes te maken?
“Een abstracte ambitie uitspreken is relatief makkelijk, maar je committeren aan concreet gedrag maakt de kans groter dat je uiteindelijk iets doet. Je kunt kritisch naar je eigen gewoontes kijken en je bewust worden van de klimaatimpact daarvan. Door uit te zoeken wat je precies gaat doen, neem je de eerste barrière, die van kennisgebrek, al weg. Iets uitproberen kan ook werken. Probeer bijvoorbeeld een paar keer een elektrische deelauto, als eerste stap om je benzineauto weg te doen.”
“Daarnaast is het slim om over je groene voornemens te communiceren. Praat erover, laat zien wat je gaat doen. Daarmee maak je anderen bewust dat je echt om dit soort onderwerpen geeft, wat helpt om het misverstand uit de wereld te helpen dat andere mensen minder om het milieu geven dan jijzelf. En het geeft jou commitment om het vol te houden, want mensen willen vaak consistent overkomen. Het helpt ook om samen met anderen iets aan te pakken, bijvoorbeeld met je gezin, je collega’s of je buren. Als je met z’n allen een doel stelt, ben je gemotiveerder. Veel mensen hebben het idee dat klimaatverandering een groot probleem is en vragen zich af of hun eigen individuele gedrag wel zoveel verschil maakt. Door het samen te doen vergroot je het verschil dat je maakt.”
Wat kunnen anderen doen om groen gedrag te promoten?
“Overheid en bedrijven kunnen beter aansluiten op de waarden van mensen. Supermarkten of restaurants kunnen bijvoorbeeld bij producten aangeven hoeveel CO2-uitstoot er met de productie is gemoeid, waardoor mensen kunnen kiezen voor producten met minder gevolgen voor het klimaat. De overheid spreekt burgers vaak aan op de financiële voordelen van bijvoorbeeld energie besparen, zoals in de campagne ‘Zet ook de knop om’, maar vergeten vaak het duurzame aspect. Terwijl mensen ook echt gemotiveerd zijn om de thermostaat lager te zetten voor het klimaat. Als mensen het enkel doen om geld te besparen, verandert het gedrag weer als de prijzen dalen. Wanneer je het ook koppelt aan duurzame doelen, is de duurzame gedragsverandering vaak blijvender. En ook voor bedrijven en overheden is het belangrijk om aan het publiek te laten zien wat ze zelf doen, en waarom.”
De overheidscampagne ‘Zet ook de knop om’ focust op de financiële voordelen van energie besparen in plaats van op het duurzame aspect.
RijksoverheidHet is goed om te laten horen wat je doet, zegt u. Maar soms is een gesprek over groene voornemens ook ongemakkelijk. Waarom is dat?
“Als de een bijvoorbeeld wel bereid is om te stoppen met vliegen, en de ander niet, dan kan een gesprek daarover inderdaad best ongemakkelijk zijn. Dat komt juist doordat het over waarden gaat. Het is zo ongemakkelijk, omdat het gaat over iets wat ons persoonlijk raakt, iets wat voor ons belangrijk is. Een discussie over wat je wel of niet mag doen, is dan ongemakkelijk.”
“Soms kan het ongemak ook wat teweegbrengen, en dan is het niet negatief. Maar het kan ook polarisatie in de hand werken. Dat kun je voorkomen door er niet op een belerende manier over te praten. Accepteer de keuzes van anderen. En realiseer je dat mensen wel degelijk om hun omgeving geven, ook als ze in jouw ogen keuzes maken die niet duurzaam zijn. Het kan zijn dat ze andere keuzes maken, omdat die in hun ogen beter passen bij hun waarden. Denk er niet te zwart-wit over en voer de discussie met nuance. Dat vergroot de bereidheid van mensen om erin mee te gaan.”
Maken groene voornemens ons ook gelukkig?
“Als je handelt naar je intrinsieke motivatie, omdat het belangrijk voor jou is, gaat dat samen met positieve gevoelens. Het is niet alleen goed voor het klimaat, het milieu of de samenleving in het geheel, maar ook voor jou. Als jij handelt in lijn met doelen die je belangrijk vindt, dan voel je je daar positief over. En als je je daar gelukkig door voelt, is dat weer een motivatie om het vol te houden.”