Houdt oma ons bij elkaar?

De Amerikaanse antropologe Kristen Hawkes (Universiteit van Utah) is bekend vanwege haar ‘grootmoederhypothese’. Dat is een vaak onderzochte theorie om het bestaan van de menopauze te verklaren. Want waarom zijn vrouwen eerst vruchtbaar en leiden ze nadat ze ongeveer 45 zijn geworden nog dertig jaar een onvruchtbaar leven?

Volgens de theorie is het voor vrouwen te risicovol om op hoge leeftijd extra kinderen te krijgen vanwege de grote kans op miskramen of het optreden van genetische fouten bij de nakomelingen. Deze oma’s kunnen wel helpen bij de opvoeding van hun kleinkinderen. Zo verhogen ze de overlevingskansen van hun nageslacht en helpen ze om hun eigen DNA voort te laten bestaan.

Bovendien kan een moeder die zorgen afstaat, sneller een nieuw kind krijgen. En een kleinkind draagt voor een kwart het DNA van zijn of haar oma. Dat zou verklaren waarom mensen nog zo lang na hun vruchtbare periode leven. Vrouwen die oud worden hebben een evolutionair voordeel ten opzichte van vrouwen die jong sterven. Zij geven nog DNA door, omdat ze hun kleinkinderen goed verzorgen. “Er is ondersteunend bewijs voor deze theorie uit demografische studies. Ouders waarbij de oma bijdraagt aan de opvoeding van haar kleinkinderen, krijgen gemiddeld iets meer kinderen”, zegt Nico van Straalen, evolutiebioloog en hoogleraar Dierecologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.

Kritiek

Toch is er ook vaak kritiek te horen op de hypothese. Want waarom zitten er zoveel nadelen aan de menopauze? Zoals een verhoogde kans op Alzheimer en botontkalking door de hormonale veranderingen die tijdens de menopauze optreden. Als de menopauze zo’n belangrijke evolutionaire functie heeft, zou je dat niet verwachten. En speelden oma’s bij onze voorouders wel zo’n grote rol? Hoeveel mensen haalden überhaupt hoge leeftijden honderd- tot tweehonderdduizend jaar geleden? In 1950 was wereldwijd de gemiddelde levensverwachting 48 jaar. De meeste mensen stierven vlak nadat vrouwen onvruchtbaar waren geworden.

Dus hoe lang hebben oma’s dan een grote rol in ons leven? “Zo’n 150 jaar”, denkt Van Straalen. Ook al was dat lang niet overal ter wereld zo. “Dat is kort, maar het is wel degelijk genoeg voor evolutionaire verschillen. Het is wel marginaal, het is niet zo dat er ineens een kind bij komt door de rol van oma. Bovendien zijn er studies die tonen dat de afgelopen jaren de leeftijd waarop de menopauze intreedt, iets opschuift.”