Houdt oma ons bij elkaar?

We worden oud en blijven bij onze partner dankzij de rol van oma’s in onze maatschappij. Althans, volgens een nieuwe studie die in het tijdschrift PNAS verscheen.

8 september 2015

De Amerikaanse antropologe Kristen Hawkes (Universiteit van Utah) is bekend vanwege haar ‘grootmoederhypothese’. Dat is een vaak onderzochte theorie om het bestaan van de menopauze te verklaren. Want waarom zijn vrouwen eerst vruchtbaar en leiden ze nadat ze ongeveer 45 zijn geworden nog dertig jaar een onvruchtbaar leven?

Volgens de theorie is het voor vrouwen te risicovol om op hoge leeftijd extra kinderen te krijgen vanwege de grote kans op miskramen of het optreden van genetische fouten bij de nakomelingen. Deze oma’s kunnen wel helpen bij de opvoeding van hun kleinkinderen. Zo verhogen ze de overlevingskansen van hun nageslacht en helpen ze om hun eigen DNA voort te laten bestaan.

Bovendien kan een moeder die zorgen afstaat, sneller een nieuw kind krijgen. En een kleinkind draagt voor een kwart het DNA van zijn of haar oma. Dat zou verklaren waarom mensen nog zo lang na hun vruchtbare periode leven. Vrouwen die oud worden hebben een evolutionair voordeel ten opzichte van vrouwen die jong sterven. Zij geven nog DNA door, omdat ze hun kleinkinderen goed verzorgen. “Er is ondersteunend bewijs voor deze theorie uit demografische studies. Ouders waarbij de oma bijdraagt aan de opvoeding van haar kleinkinderen, krijgen gemiddeld iets meer kinderen”, zegt Nico van Straalen, evolutiebioloog en hoogleraar Dierecologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam.

Kritiek

Toch is er ook vaak kritiek te horen op de hypothese. Want waarom zitten er zoveel nadelen aan de menopauze? Zoals een verhoogde kans op Alzheimer en botontkalking door de hormonale veranderingen die tijdens de menopauze optreden. Als de menopauze zo’n belangrijke evolutionaire functie heeft, zou je dat niet verwachten. En speelden oma’s bij onze voorouders wel zo’n grote rol? Hoeveel mensen haalden überhaupt hoge leeftijden honderd- tot tweehonderdduizend jaar geleden? In 1950 was wereldwijd de gemiddelde levensverwachting 48 jaar. De meeste mensen stierven vlak nadat vrouwen onvruchtbaar waren geworden.

Dus hoe lang hebben oma’s dan een grote rol in ons leven? “Zo’n 150 jaar”, denkt Van Straalen. Ook al was dat lang niet overal ter wereld zo. “Dat is kort, maar het is wel degelijk genoeg voor evolutionaire verschillen. Het is wel marginaal, het is niet zo dat er ineens een kind bij komt door de rol van oma. Bovendien zijn er studies die tonen dat de afgelopen jaren de leeftijd waarop de menopauze intreedt, iets opschuift.”

Nu we langer leven en de kans klein is dat we vlak na het krijgen van een kind op ons veertigste overlijden, kan een iets latere menopauze een evolutionair voordeel geven. Vrouwen die een late menopauze hebben, kunnen tot op hogere leeftijd kinderen krijgen en hebben dus langer de kans hun genen door te geven. Maar of die verschuiving een gevolg is van oma’s hulp, is daarmee nog niet bewezen.

Trouw zijn geeft voordeel

Hawkes’ recente studie is een uitbreiding van haar grootmoederhypothese. In de PNAS-publicatie laat ze zien dat de verhouding vruchtbare mannen ten opzichte van vruchtbare vrouwen toenam tijdens de evolutie. Hawkes en collega’s gebruikten dertig computersimulaties waarin ze één miljoen jaar evolutie nabootsten zonder de aanwezige hulp van oma en dertig simulaties waarin ze twee miljoen jaar evolutie nabootsten met de aanwezige hulp van oma. De verhouding veranderde van 77 vruchtbare mannen ten opzichte van 100 vruchtbare vrouwen naar 156 vruchtbare mannen ten opzichte van 100 vruchtbare vrouwen onder invloed van de hulp van oma.

Mannen zouden als gevolg daarvan de neiging hebben hun vrouwen buiten de competitie te houden door langer bij hen te blijven. Goed voor je eigen vrouw zorgen is volgens Hawkes voordeliger voor een man dan de strijd om een nieuwe vrouw aan te gaan met talloze andere mannen. En dus, concludeert ze, zorgen helpende oma’s niet alleen voor een langer leven, maar ook voor het samenleven als stel.

Maar die conclusie is volgens van Straalen te kort door de bocht. “Over het ontstaan van de enorm sterke paarbinding bij de mens zijn ook andere theorieën. Bijna al het gedrag van mensen is aangeleerd en kinderen hebben veel tijd nodig om alles te leren wat ze nodig hebben in hun leven. Kinderen hebben een grotere overlevingskans als de ouders langer bij elkaar blijven en de kans hebben hun kennis over te brengen.”

Oma’s spelen wel degelijk een belangrijke rol in onze samenleving, zeker nu het in gezinnen normaal is dat zowel de man als de vrouw werkt. Maar dat betekent nog niet dat ze de oorzaak van ons lange samenleven zijn.

Bron