Naar de content

Hoe betalen we in de toekomst?

Drie experts praten tijdens NEMO Kennislink Live over het verdwijnen van cash, de opkomst van cryptocurrency en controle over je portemonnee

NEMO Kennislink Live

Heb jij nog cashgeld in je portemonnee? Vrijwel al onze betalingen gebeuren tegenwoordig digitaal. Grote huishoudportemonnees zijn verleden tijd, kleintjes voor alleen je pasjes zijn de toekomst. Moderator Desiree Hoving sprak met drie experts over het verdwijnen van cash geld, controle hebben over je bankzaken en de opkomst van cryptovaluta zoals bitcoins.

Op 5 november publiceert het Oak Ridge Institute for Science and Education een onderzoek over het energieverbruik van cryptocurrency. Het zogenoemde ‘minen’ van het nieuwe betaalmiddel gaat namelijk niet zonder slag of stoot. Uit het onderzoek blijkt dat met uitzondering van aluminium het ‘cryptominen’ meer energie kost dan het delven van grondstoffen voor cashgeld. Ze onderzochten vier verschillende soorten: Bitcoin, Ethereum, Litecoin, and Monero. In tweeënhalf jaar kostte dit 17, 7, 7, en 14 megajoules. Dit is vergelijkbaar, maar vaak net iets hoger dan het delven van grondstoffen waarvan geld wordt gemaakt. De verwachting is dat dit zal stijgen naar mate mensen meer cryptogeld gebruiken.

Daarnaast zorgt het opwekken van die energie weer voor een grote CO2 uitstoot. De wetenschappers moesten de hoeveelheid CO2 schatten – de hoeveelheid hangt namelijk ook af van de manier waarop energie wordt opgewekt in een specifiek land – maar gingen uit van 3 tot 15 miljoen ton aan CO2 voor alle vier de soorten.

De muziek van straatmuzikant Deniz Kavafoglu verwelkomt de langzaam binnendruppelende bezoekers van de NEMO Kennislink Live-avond. Het geluid van zijn handpan klinkt door de hal van NEMO Science Museum en trekt zelfs buiten mensen aan. Een klein bedrag doneren kan, zowel contant als via pin – passend bij het thema van de avond.

Opvallend is dat bijna iedereen dit toch met cash geld doet. Al helemaal als later blijkt dat maar de helft van de zaal munt- en briefgeld op zak heeft en sommigen zelfs niet eens meer een fysieke portemonnee hebben. Wordt contant geld steeds zeldzamer?

Ook pinnen is mogelijk bij straatmuzikant Deniz Kavafoglu.

Ruth Visser voor NEMO Kennislink Live

Volgens de eerste spreker van de avond, economisch historicus Oscar Gelderblom, deden we zo’n zestig jaar geleden nog alles contant. Toen kreeg je aan het eind van de maand nog een loonzakje mee naar huis, terwijl nu alles heel handig binnenkomt op je bankrekening.

“Honderd jaar geleden had bijna iedereen bijna niks”, stelt Gelderblom. Al het geld dat je toen had, bewaarde je zelf. Met de groei van de economie werden we steeds rijker en hadden we niet meer al ons geld nodig voor primaire behoeften.

Opkomst van de banken

Banken speelden hier handig op in en gingen ons spaarrekeningen aanbieden. Gelderblom vertelt: “Betalen, sparen, lenen, verzekeren: die vier dingen hebben mensen altijd moeten doen. Ook in de tijd voor banken.” Kocht je in de jaren 60 nog een brood op de pof bij de bakker, nu sluit je een lening af bij de bank tegen een behoorlijk rentebedrag.

Hoe beter het ging met de economie, hoe meer geld wij naar deze banken gingen brengen en hoe groter de banken werden. Naast spaarrekeningen boden ze ons nu ook leningen en hypotheken met rente aan, waardoor zij ook daadwerkelijk geld aan ons konden gaan verdienen.

Spreker Oscar Gelderblom vertelt over de opkomst van banken en hun verdienmodel tijdens de jaren 60. Hij doet onderzoek naar oude kasboekjes in Nederland. Heb je vragen of wil je zelf een kasboekje doneren? Stuur een e-mail.

NEMO Kennislink Live

Maar, benadrukt Gelderblom, het is natuurlijk wel fijn dat je niet iedere maand langs hoeft te gaan bij Ziggo, Achmea of je huurbaas met een grote zak geld, en dat dit allemaal automatisch gaat. We gebruiken al jaren weinig contant geld, bijna alles kun je regelen via de bank. Betekent dit dat munt- en briefgeld uiteindelijk helemaal verdwijnt en betalingen alleen maar via banken gaan verlopen?

Alternatief geld?

Maar niet alleen contant geld staat onder druk. Ook voor digitaal geld is met de opkomst van cryptovaluta wellicht een goed alternatief ontstaan. Zo’n tien jaar geleden werd het eerste cryptogeld ontworpen: de bitcoin. Achterliggend idee was om de centrale partij, de bank, te omzeilen en alles te regelen via een onafhankelijk netwerk. Zo zouden banken minder macht en controle krijgen over ons geld.

Iedereen in de zaal hoorde al ooit van dit alternatieve geld en een klein aantal is zelfs de trotse bezitter van cryptovaluta, waaronder onze tweede spreker van de avond, Anna Berlee. Berlee is universitair docent privaatrecht aan de Universiteit Utrecht en doet onderzoek naar cryptovaluta en de techniek hierachter.

Waarom is cryptogeld geen echt geld? Spreker Anna Berlee legt het uit.

Museum Booijmans van Beuningen

Op dit moment kunnen we de cryptovaluta nog niet echt geld noemen legt Anna Berlee uit. “Nu is het gewoon speculeren, het is niet een betalingsmiddel, maar meer een soort beleggingsinstrument” zegt ze. Geld kun je op verschillende manieren opdelen: chartaal geld in je portemonnee en giraal geld op je bankrekening. Cryptogeld valt onder geen van deze categorieën, dus kunnen we het juridisch gezien geen geld noemen.

Geld is communicatie

Rob van Hilten, oprichter en directeur van Qoin, bedacht al ruim zestig verschillende geld- en betaalsystemen anders dan de euro in Europa. Volgens hem maakt het niet uit dat je de bitcoin officieel geen geld kan noemen. “Geld gaat over communicatie. Daarvoor kun je verschillende media gebruiken: het geheel van bellen, e-mailen en twitteren zorgt dat ik communiceer. Het idee dat je voor communicatie van geld alleen de euro gebruikt, is heel specifiek”, aldus Van Hilten.

Volgens hem zijn er voor goede communicatie dus meer betaalsystemen nodig dan alleen de officiële euro. Dit draait allemaal om veerkracht. Als een systeem plat gaat, kan een ander systeem het overnemen. Daarnaast geeft het je de mogelijkheid om het systeem te gebruiken dat jij fijn vindt. Als je goed om je heen kijkt, bestaan er altijd al meer systemen dan alleen de euro: oppassen, iets doen voor je buren, kinderen ergens mee helpen. Allemaal diensten waar je uiteindelijk ook iets anders voor terug krijgt en die dus een aanvulling zijn op ons reguliere geldsysteem.

Rob van Hilten spreekt over geld als communicatiemiddel.

NEMO Kennislink Live

De avond begon met een klein experiment: het ‘verbranden’ van een briefje van 50. Gedrenkt in een mengsel van alcohol en water ontstaan er wel vlammen, maar verbrandt het geld niet echt. Echt geld verbranden is zelfs strafbaar.

Teylers Museum

Controle

Na de verhalen van de sprekers is er ruimte voor discussie, waarin de miniquiz die aan het begin van de avond werd gehouden weer ter sprake komt. Het grootste discussiepunt begint met de laatste stelling van deze miniquiz: ‘We hebben minder controle over onze portemonnee dan vroeger.’ Wat is precies ‘controle’? Is controle weten hoeveel geld je hebt? Alles zelf bijhouden? Of alleen maar er bewust mee bezig zijn?

Opvallend is dat het publiek erg wantrouwend is richting grote tech-bedrijven en fintech. Volgens een ruime meerderheid van de zaal krijgen we minder controle over onze portemonnee door apps zoals Tikkie en de onlangs aangenomen _PSD2_-wet. Vooral het feit dat je geen zeggenschap hebt over wat een bank precies met geld doet, daar niet echt transparant in is én het gebrek aan keuzemogelijkheden, maakt het gevoel weinig controle te hebben.

Tegelijkertijd hebben we meer mogelijkheden dan ooit tevoren om controle te nemen. Vanuit het publiek komt de terechte opmerking dat we momenteel een erg goede financiële infrastructuur hebben waarbij je zonder moeite duizenden euro’s kan verplaatsen, producten kopen aan de andere kant van de wereld via PayPal, via crowdfunding een bedrijf op kan zetten, webshops openen, en zo kunnen we nog wel even doorgaan. De mogelijkheden zijn eindeloos, maar de gemiddelde Nederlander heeft te weinig kennis over de nieuwe technologieën om deze goed in te kunnen zetten.

Alle drie de sprekers tijdens NEMO Kennislink Live. V.l.n.r.: Oscar Gelderblom, Rob van Hilten, Anna Berlee en Desiree Hoving.

NEMO Kennislink Live

Nooit meer cash?

Huidige technologieën brengen dus nieuwe mogelijkheden op het gebied van betalingen en betaalverkeer met zich mee, waardoor je juist veel controle kan nemen. Echter maken deze nieuwe mogelijkheden alles ook minder overzichtelijk en lastiger te begrijpen voor het gewone publiek, waardoor het gevoel van minder controle heerst. Het is misschien iets lastiger, maar de mogelijkheden voor controle zijn eindeloos. Op deze manier brengen nieuwe technologieën dus zowel meer als minder controle met zich mee. Iets waar zowel de sprekers als publiek het over eens zijn.

Gaat cold hard cash dan in de toekomst uiteindelijk verdwijnen? Dit zal volgens Gelderblom niet zo snel gebeuren: “Als je ziet dat het al zo lang bestaat, altijd naast andere systemen… Het blijft een deeloplossing: het gaat nooit verdwijnen, het wordt ook nooit meer groot”. Een deel van de betalingen blijft altijd contant, zonder tussenkomst van de bank.

Geld is niet alleen een virtueel betaalmiddel, ook het fysieke aspect is erg belangrijk: het maakt ‘waarde’ tastbaar. Zeg nou zelf: jij wordt toch ook veel vrolijker van supermarktzegeltjes plakken voor een pannenset, dan als je dit via een app bij elkaar moet sparen? En een briefje van honderd in je portemonnee geeft toch daadwerkelijk een ander gevoel dan honderd euro op je bankrekening.

Luister hier de opnames van deze NEMO Kennislink Live terug. Nieuwsgierig naar de vorige onderwerpen? Lees en luister hier eerdere edities van NEMO Kennislink Live terug.

ReactiesReageer