Naar de content

Bitcoin: hype of revolutionair nieuw geld?

Antanacoins, Flickr

De bitcoin groeit en groeit in waarde. Hoe kan het dat zo’n vreemde muntsoort die alleen in de digitale wereld bestaat zo’n succes is? En is het succes vol te houden, of brandt de bitcoin straks op, zoals zoveel hypes op het internet?

2 december 2013
Bitcoin vestigt records

De koers van van de bitcoin gaat behoorlijk bergop. In mei en juni 2017 is de koers van de digitale munt meer dan verdubbeld en zit aan het eind van de maand rond de 2500 euro. Reden voor die stijging zou onder andere het vertrouwen zijn dat door verschillende regeringen, zoals die van Japan en Rusland, is uitgesproken. Of de koers niet een klassieke economische bubbel is moet de komende tijd blijken.

In 2008 verscheen een artikel op een obscuur forum van een man met de naam Satoshi Nakamoto. In het artikel beschreef hij het ontwerp van een nieuwe digitale muntsoort, die hij ‘bitcoin’ noemde. Onafhankelijk van alle banken en overheden, en beveiligd met geavanceerde cryptografie om zeker te weten dat het een ‘veilig’ betalingsmiddel is, was de eerste cybervaluta geboren uit een obscuur wetenschappelijk artikel van bedenkelijke herkomst. Satoshi Nakamoto was nergens te vinden en hoewel hij zei Japans te zijn, kwam zijn emailadres van een Duitse server; een pseudoniem?

Betalen met bitcoins kan op steeds meer plekken. Zelfs café’s liften nu mee op de populariteit en adverteren met de mogelijkheid om de digitale valuta aan een kop koffie of een pilsje uit te geven.

Targaryen, Wikimedia Commons

Anonieme uitvinding

Het lijkt echter onwaarschijnlijk dat het hele bitcoin-protocol is bedacht en opgezet door één persoon. Aannemelijker is dat een anonieme groepering alles heeft bedacht en gemaakt.

Dat ze anoniem willen blijven, is volgens hoogleraar informatica Jan Bergstra van de Universiteit van Amsterdam niet vreemd. “Je kan ze zien als een soort klokkenluiders; ze hebben een systeem ontwikkelt dat anti-overheid is en alle banken en Westerse financiën omver kan werpen. Logisch dat overheden daar niet blij mee zijn, waardoor anonimiteit een belangrijk wapen wordt.”

De bedenkers zijn dan weliswaar onbekend, de munt zelf lijkt steeds beroemder te worden. De afgelopen tijd hebben online winkels, universiteiten en overheden toegezegd bitcoins als betaalmiddel te accepteren. Ook Silk Road, een illegale website om drugs te verhandelen, gebruikte bitcoins om buiten het officiële betalingsverkeer te blijven.

Hoe meer bitcoins geaccepteerd worden, hoe hoger de waarde ervan wordt. Het werd groot nieuws dat de koers van de bitcoin na een onrustige nacht tot de ongekende hoogte van 900 dollar steeg. Inmiddels, twee weken later, is de bitcoin allang de 1000 dollar gepasseerd.

Maar hoe werkt dat systeem eigenlijk? Is het gek dat steeds meer mensen hun hoop richten op iets dat alleen maar bestaat op het web? Waar geen goudvoorraad aan gekoppeld is, geen overheid die garant staat en geen bank die alles in goede banen leidt. Waar ontleedt de bitcoin eigenlijk zijn waarde aan?

Wie bedacht de Bitcoin?

Vooralsnog is de bedenker of uitvinder van de Bitcoin anoniem. Dat betekent natuurlijk niet dat mensen niet proberen de identiteit te achterhalen. Eén van de interessantere ideeën is dat Satoshi Nakamoto eigenlijk Nick Szabo is. Szabo heeft al lange tijd een blog over cryptografie en werkte aan een geldsoort die erg op de Bitcoin leek. Op het blog Like in a Mirror doet iemand uit de doeken waarom hij denkt dat het Szabo is. Hij heeft het artikel waarin de Bitcoin wordt beschreven gecheckt op karakteristieke zinssneden en ontdekt dat veel zinnen redelijk zeldzaam zijn in cryptografiepapers. Zinnen zoals ‘of course’, ‘it should be noted’ en ‘a level of…’ komen slechts bij 1 a 2 procent van de artikelen voor. De kans dat het toevallig is dat ál deze zinssneden met regelmaat in het Bitcoin-paper voorkomen, is heel klein. Aan de andere kant is op Szabo’s blog te zien dat hij deze termen zeer regelmatig gebruikt. Alles wijst in die zin dus op hem.

Aan de andere kant zijn de zinssneden behoorlijk algemeen, zeker in de academische wereld; het zijn voegzinnetjes om de ene stelling met het volgende onderzoeksresultaat te verbinden. Of je het bewijs van Like in a mirror overtuigend vindt of niet, het is in ieder geval een wetenschappelijk onderbouwde manier van speculeren.

Minen

Om daar antwoord op te kunnen geven moet je begrijpen dat bitcoins op een aparte manier vervaardigd worden. Ze worden niet gedrukt en er is geen overheid die bepaalt wanneer er meer bitcoins nodig zijn. Sterker nog, je raakt ze geeneens kwijt op het moment dat je ze uitgeeft.

Bitcoins worden verkregen door een proces dat ‘minen’ heet. De associatie met diepe mijnen waarin dappere internetkompels moeten afdalen om met een digitale pikhouweel een muntje te verkrijgen, zijn echter niet juist. Het minen behelst iets heel anders: namelijk het betrappen van andere bitcoingebruikers op fraude.

Het hele bitcoin-protocol is gebaseerd op een ‘peer-to-peer-systeem’ (p2p). Dat betekent dat elke gebruiker óf consument is, óf iets voor het systeem doet. Denk maar aan bittorrent, ook een p2p-systeem. Daarin kan je een consument zijn (wanneer je – vaak illegaal! – series of CD’s of films binnnenhaalt) of je draagt bij aan het systeem (wanneer je ‘seed’, wat bij bittorrent gebeurt tijdens het downloaden).

Checken op fraude

Bij bitcoin werkt het precies hetzelfde. Consumenten zijn diegene die transacties doen met hun bitcoins. De bijdrage aan het systeem bestaat uit het controleren van het systeem op frauduleuze transacties. Nu klinkt dat laatste als veel werk, terwijl het betalen met een bitcoin eenvoudig is. Hoe overtuig je gebruikers dan om toch de (zeer belangrijke) controles uit te voeren?

Door ze te belonen met het geld, is het antwoord van de bitcoin-bedenkers. Iedereen die meedoet met het controleren van bitcoin-transacties maakt kans op een bitcoin als beloning voor het werk. Met elke bitcoin die op deze manier gemined wordt, neemt de complexiteit van de controles toe. Zo moet je steeds langer rekenen om een bitcoin te krijgen, hetgeen verzekert dat de allerlaatste bitcoin praktisch onbereikbaar wordt.

Het minen van een munt kost veel stroom en rekenkracht. Toch komen er langzaamaan nieuwe technieken de het makkelijk maken. Deze ASIC-chip helpt het miningproces; je steekt hem in je laptop en het hele proces kost veel minder energie. Of het genoeg is om de mining-industrie energie-efficiënt te maken is echter sterk de vraag.

Targaryen, Wikimedia Commons

Elke tien minuten een puzzel

In de praktijk gaat dat als volgt: een miner krijgt elke tien minuten een soort puzzel. Deze puzzel behelst alle bitcoin-transacties van de afgelopen tien minuten. De miner moet zo goed mogelijk alle transacties controleren, en alle frauduleuze zaken eruit halen. Ook moet de miner een automatisch gegenereerde puzzel oplossen. Vervolgens bepalen alle miners en gebruikers samen met een soort verkiezing wie de beste oplossing heeft bedacht en de meeste fraudeurs pakt, en die persoon wint vervolgens een bitcoin.

Een mooi idee, waarin de gemeenschap alle transacties checkt, waardoor banken onnodig worden. Er zit echter een groot probleem achter uit een onverwachte hoek: al die berekeningen om te checken of een transactie frauduleus was of niet, kosten heel veel rekenkracht; en dus heel veel stroom. Zóveel zelfs, dat volgens Jan Bergstra de (milieu)kosten onaanvaardbaar worden. “De CO2-norm zou ruim overschreden worden als het op deze manier doorgaat. Om nog maar te zwijgen over de hoeveelheid geld die je nodig hebt om een winstgevende _mining_-operatie op te zetten.”

Nog een voorbeeld van een ‘mining device’, bedoeld om het proces sneller en efficiënter te laten verlopen.

Joshua Zerlan, Wikimedia Commons

Bergstra schat de opstartkosten van zo’n operatie rond de vijftig miljoen. “Daarmee is het hele democratische aspect van de munt ook wel verdwenen. In theorie maakt iedereen nog kans op een bitcoin, maar rijk worden van het minen is erg lastig geworden.”

Hype

Gaat de Bitcoin een succes worden? Of zal het uiteindelijk ten onder gaan? Op dit moment is dat nog onzeker. Wat wel duidelijk is, is hoe hoog de volatiliteit van de Bitcoin is. Van een nacht op negenhonderd naar vijfhonderd de volgende dag, en inmiddels staat de munt zelfs boven de duizend dollar. Is de Bitcoin op weg om ‘ouderwets’ geld te verdringen?

Daarover verschillen de meningen. Bergstra is enthousiast, maar waarschuwt ook. “Bitcoin kan je zien als een technische startup, zoals er zoveel zijn in de Verenigde Staten. Het grote verschil is dat het risico op mislukking van deze startup veel groter is. Aan de hand van de huidige waarde van de Bitcoin heb ik een schatting gemaakt: de kans dat de munt over 20 jaar nog bestaat is 1 op 1000. Met die kans lijkt de huidige waarde te rechtvaardigen – hoe duurder iets is, hoe kleiner de kans dat het blijft bestaan. Dat is een extreem kleine kans op slagen. Aan de andere kant kan de waarde van de Bitcoin ook tot nog veel grotere hoogte stijgen – zelfs als het dan niet overleeft is het als ruilmiddel waardevol.”

Na het hele jaar op ongeveer 100 euro gekoerst te hebben is de waarde van de Bitcoin de afgelopen maanden explosief toegenomen. Eind november is de koers doorgeschoten naar bijna 900 euro, mede doordat functionarissen van het Amerikaanse Ministerie van Justitie stelden dat digitale valuta als de Bitcoin legitieme betaalmiddelen zijn.

gold.net

Het lijkt dus aannemelijk dat de Bitcoin uiteindelijk, na deze heftige tijd van speculatie, aan populariteit zal inboeten en verdwijnt in de onbekendheid. Maar áls de munt doorbreekt en een ‘echt’ betaalmiddel wordt, dan kan – zo denkt Bergstra – het zonder meer het hele monetaire systeem vervangen.

Er moet nog een oplossing worden gevonden voor de stroomkosten van het minen, maar als die gevonden wordt, leveren Bitcoins na een fikse doorontwikkeling van de software een beter systeem; het is robuuster, veiliger en het haalt voor een groot deel de menselijke factor uit het bankieren.

Inflatie

Bitcoins onderscheiden zich – onder andere – van normaal geld doordat er niets bijgedrukt kan worden. De hoeveelheid munten is van te voren vastgesteld, en meer komt er niet bij. Als er toch meer bitcoins in omloop moeten komen – omdat de vraag groter wordt – kan je de bitcoin gewoon opdelen in tienden, honderdsten, duizendsten, enzovoort. Dat kan bij gewoon geld niet, omdat dat ook in een ‘echte’ vorm bestaat; een briefje van honderd kan je niet doormidden scheuren om twee briefjes van vijftig te krijgen, en een cent is het kleinste dat bestaat. Voor ‘traditionele’ financiën is de enige manier om meer geld in omloop te brengen dan ook bijdrukken. Maar dat levert inflatie op, met alle gevolgen van dien. Dat bitcoin dergelijk inflatie vermijdt is één van de voordelen van het systeem.

Zijn er manieren om de boel te flessen?

Natuurlijk vraag je je nu af, of de boel niet makkelijk te flessen is? Waar computers zijn, zijn hackers. En zeker nu de Bitcoin-koers explodeert wordt het steeds aantrekkelijker om te proberen het systeem te kraken.

Toch is dat volgens experts lastig. Stel je wil een malafide transactie doen, bijvoorbeeld iets kopen met Bitcoins die je de dag ervoor al hebt uitgegeven. Als je zo’n transactie aanmaakt gaat hij het Bitcoinsysteem in en wordt gebundeld met alle andere transacties van de laatste paar minuten. Dat hele pakket gaat vervolgens naar de eerder genoemde miners, die hun rekenkracht op deze transactiepuzzel loslaten. Ze checken alle geldstromen en komen uiteindelijk met een oplossing: de nieuwe verdeling van de Bitcoins.

Zit er een foute transactie tussen, zoals die van jezelf, dan zal dat opgepikt worden door de miners. Deze transactie past namelijk niet in de ‘oplossing’ van het rekenprobleem. De Bitcoins die je onterecht probeerde uit te geven worden zo onherroepelijk geweigerd.

Zelfs de bedenkers van de bitcoin hebben volgens Marc Stevens, onderzoeker van het Centrum Wiskunde & Informatica, geen kans de boel op deze manier te flessen. ‘Alle transacties binnen het systeem zijn volledig openbaar en traceerbaar, slechts de accounts van de gebruikers zijn anoniem. Zelfs de bedenkers van de bitcoin die stiekem geld in hun eigen systeem proberen te pompen zullen door de mand vallen. De miners moeten namelijk akkoord gaan met dergelijke transacties.’

Zwakheden

Maar hoewel de miners continu malafide transacties elimineren kent het systeem toch ook zwakheden volgens Stevens. “Het minen (en dus controleren) van Bitcoin is een gezamenlijke onderneming waarbij het recht van de meerderheid telt. Uiteindelijk wordt altijd een oplossing gekozen, die door het grootste aantal computers wordt geaccepteerd. Iemand die de meerderheid van de rekenkracht controleert kan in principe dus beslissingen forceren, zelfs malafide.”

Stevens zegt dat als de meerderheid van de computers bijvoorbeeld een ‘oplossing’ van het rekenprobleem vindt waarin een deel van de transacties bewust is weggelaten, zij de doorslag zullen geven. “Met een gekaapt netwerk kun je er in theorie voor zorgen dat er helemaal geen transacties meer plaatsvinden. Alle bitcoins blijven keurig op hun plaats, en niemand kan meer betalen. Maar gezien de omvang van het controlerende netwerk lijkt me zo’n scenario niet realistisch. Het kan, maar dan heb je echt enorm veel rekenkracht nodig.”

Bitcoins kunnen nu op veel plekken gebruikt worden, maar in het begin kwam een groot deel van het verkeer van ‘illegale’ websites uit het zogenoemde ‘Deep Web’. Een voorbeeld is de marktplaats Silk Road, waar drugs en andere illegale waar te koop was in ruil voor bitcoins. Inmiddels is de site onder dwang van de FBI gesloten.

Wikimedia Commons

Ook zouden mogelijk ongunstig gestemde overheden de bitcoin een slag kunnen toedienen, denkt Stevens. “Stel Mt. Gox, de grootste handelsplaats voor bitcoins, wordt verboden. Dan kun je nog wel onbelemmerd Bitcoins aan elkaar betalen, maar je kunt ze niet meer omruilen in bijvoorbeeld euro’s, waardoor de munt onaantrekkelijker wordt. Het zou best kunnen dat regeringen die de bitcoin niet zien zitten zoiets forceren. In Duitsland heeft men de munt enigszins omarmd, maar in bijvoorbeeld Thailand is bitcoins kopen momenteel illegaal.”

Of er toekomst zit in de munt? Stevens weet het niet: “De bitcoin lijkt veel links te hebben met criminele activiteiten en bovendien kent de munt een geschiedenis van grote waardefluctuaties.”

Is de Bitcoin ‘economisch’ gezien stabiel genoeg?

Ondanks al het technische vernuft dat achter de bitcoin schuilt blijft de vraag of de munt een echt succes kan worden als betaalmiddel. Als je de berichten in de media erop naleest dan zou je wellicht denken van wel. Daar lees je over kroegen die bitcoins accepteren en pinautomaten waarmee bitcoins opgenomen kunnen worden.

Casper de Vries, professor Monetaire economie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, ziet echter haken en ogen. “Het is als café natuurlijk heel leuk om te koop te lopen met het accepteren van bitcoins, maar ik geloof niet dat er snel prijzen genoteerd zullen worden in die valuta. Daarvoor is de waardefluctuatie van de munt nu veel te groot. Ik zie dit meer als een gimmick, waarbij de bitcoin dient als ruilmiddel. Dat is vergelijkbaar met festivals. Daar kun je ook drankjes kopen voor plastic muntjes, die je eerst met euro’s hebt aangeschaft.”

Doordat de bitcoin een anoniem betaalmiddel is, trekt het natuurlijk ook minder legale bewegingen aan. De cover van dit bitcoin tijdschrift maakt meteen de link met Anonymous duidelijk, de hacker-groepering die het Guy Fawkes-masker als kenmerk heeft en in het verleden verschillende belangrijke instanties wist te hacken.

Zcopley, Flickr

De waardefluctuatie is volgens De Vries een grote belemmering voor de bitcoin als munt. “Er wordt nu waarschijnlijk druk met de munt gespeculeerd, waardoor de prijs oploopt. Wat we nu zien is een klassieke prijsopdrijving, zoals we die al veel vaker hebben gezien sinds de tulpenmanie in de 17e eeuw. Wat er dan gebeurt is dat opeens niemand het meer wil, en de prijs instort. Het publiek komt dan van een koude kermis thuis. Vervelend, maar dit is eigenlijk niet te reguleren met zoiets als de bitcoin.”

Ondanks de scepsis begrijpt De Vries de vraag naar bitcoins. “Het is een echt anonieme munt, waarmee je digitaal kunt betalen zonder dat de NSA bij wijze van spreken meekijkt. Ook het internationale karakter van de munt is aantrekkelijk. Als iedereen bitcoins accepteert ben je geen geld meer kwijt aan het wisselen van valuta.”

Falende overheid

Eigenlijk is de huidige populariteit van de bitcoin een teken dat overheden en banken hebben gefaald op dit gebied, aldus De Vries. “De Nederlandse Bank heeft in het verleden zelfs een stokje gestoken voor een digitale valuta , bang om er controle op te verliezen.”

Hij is het dan ook niet eens met Bergstra’s idee dat de bitcoin potentie heeft om het huidige systeem te vervangen. “Ik denk juist dat de banken zelf met een alternatieve digitale munt op de proppen hadden moeten komen. Nu heeft iemand anders dat gedaan, maar de bitcoin is op drijfzand gefundeerd. Ik zie de hele ontwikkeling rond de bitcoin dan ook meer als gezonde prikkel voor de banken om met een alternatief te komen voor betrouwbare en anonieme transacties.”

Ziet er mooi uit, zulke fysieke bitcoins. Ze zijn echter waardeloos; echte bitcoins zijn niets meer dan een paar bits opslagen op een anoniem account. Met met een persoonlijke sleutel zijn de bitcoins toegankelijk.

Antanacoins, Flickr

Of de bitcoin daadwerkelijk een succes zal worden, weten we uiteindelijk dus pas op het moment dat het zover is. Als we over twintig jaar onze digitale portemonnee trekken om een ijsje af te rekenen dat 0,0000000000001 bitcoin kost; dan pas is duidelijk dat het systeem inderdaad levensvatbaar bleek. Als iedereen over een jaar zegt: ‘Bitcoin? Wat was dat ook alweer?’ dan zijn er waarschijnlijk een paar mensen heel rijk mee geworden, voordat de markt voor de munt zo speculatief werd dat zij instortte.

In ieder geval laat de huidige opkomst zien – zoals De Vries opmerkt – dat er een behoefte is aan ‘nieuw geld’, dat beter past bij onze moderne tijd. En het laat zien hoe snel iets populair kan worden: vorige digitale munten kwamen nooit van de grond, terwijl iedereen nu een bitcoin wil bemachtigen. Misschien is de tijd inderdaad rijp voor digitaal geld.

ReactiesReageer