Het vernietigen van het Nederlanderschap

Terrorisme is slecht en terroristen moeten worden gestraft. Maar om vermeende terroristen zonder strafrechtelijk onderzoek hun Nederlandse nationaliteit af te pakken, is een bijzonder slecht idee.

12 oktober 2017

Laat mij je direct op je gemak stellen: we zijn het met elkaar eens dat we een veilige samenleving willen en we zijn het met elkaar eens dat terrorisme slecht is. Laat mij ervan uit gaan dat je vindt dat discriminatie fout is en het strafrecht er is om mensen te straffen.

Als we het hierover eens zijn, waarom heeft onze Minister van Veiligheid en Justitie (Minister van V&J) dan een aantal weken geleden besloten om – zonder strafrechtelijk onderzoek – het Nederlanderschap van vier Nederlanders te vernietigen? Want door deze mensen hun Nederlanderschap af te pakken, heeft onze minister het Nederlanderschap van ons allemaal onder druk gezet.

Terroristische daden

In maart 2017 is een wetsvoorstel aangenomen dat de bevoegdheid van de Minister van V&J vergroot om nationaliteit van mensen te ontnemen die mogelijk terroristische daden hebben gepleegd, zonder dat een rechter hen heeft veroordeeld voor deze daden. Nederland wil niet meer verantwoordelijk zijn voor deze ongewenste burgers, en pakt daarom het burgerschap af.

Daar zit ook een symbolische dimensie aan, zoals Professor De Groot, hoogleraar nationaliteitsrecht aan de Universiteit van Maastricht zegt in een artikel van de NOS. Hij denkt dat minister Blok vooral zijn strafrechtelijke spierballen wil laten zien. De minister wil zo duidelijk maken dat ons land terrorisme zo verfoeit, dat je het niet verdient om nog Nederlands burger te zijn als je verdacht wordt van terrorisme.

Daarnaast was het al mogelijk om mensen hun Nederlandse nationaliteit af te pakken als een rechter ze heeft veroordeeld voor een terroristisch misdrijf.

Deze recentelijk aangenomen wet veroorzaakt drie grote problemen. Het ontwijkt ons strafrecht, het lijkt discriminatie in de hand te werken en we weten niet of het werkt. Terwijl het grote gevolgen heeft, voor ons allemaal.

Laat ik beginnen met het uitleggen van het eerste probleem: het omzeilen van het strafrecht. Waarom worden mensen die worden verdacht van misdaden niet gewoon gestraft door het strafrecht? Anis Z., Driss D., Hatim R. en Nourredin B zijn hun nationaliteit kwijt omdat ze ‘jihadisten’ zouden zijn. Ze worden verdacht van ‘schadelijke daden’ die een bedreiging vormen voor de veiligheid van de staat. Als dit klopt, waarom heeft onze strafrechter ze dan niet veroordeeld voor hun daden en ze (wederom) een zware gevangenisstraf opgelegd?

In Syrië woedt een oorlog, maar hoe straf je Nederlandse Syriëgangers die zich in dit gebied ophouden en worden verdacht van terroristische daden?
Christiaan Triebert via Flickr CC BY-NC 2.0

Praktisch gezien is het soms lastig om ‘Syriëgangers’ een gevangenisstraf op te leggen. Vaak is het onduidelijk waar ze zich bevinden. Maar door het Nederlanderschap in te trekken heeft Nederland helemaal geen controle meer over deze personen. We kunnen niet meer achterhalen wat ze doen en omdat ze nu geen Nederlander meer zijn, mogen we ze niet eens meer straffen voor hun daden. Bovendien bestaan er ook andere bestuursrechtelijke maatregelen om terroristen te straffen of weer grip te krijgen op deze mensen. Denk bijvoorbeeld aan het stopzetten van een uitkering, het bevriezen van hun bankrekening, of door een uit – of inreisverbod op te leggen. Het lijkt erop dat deze maatregelen, naast een gevangenisstraf, niet voldoende zijn volgens Nederland.

Datzelfde strafrecht is ook nodig om vast te kunnen stellen wat er is gebeurd. Welke rol heeft iemand gespeeld en welke straf past daarbij? En wat is er precies gebeurd – en hoe we dat aan moeten pakken?

Discriminatie

Het tweede probleem: discriminatie. Het wetsvoorstel lijkt sterk op discriminatie, omdat alleen mensen met een dubbele nationaliteit het Nederlanderschap kwijt kunnen raken. Het is geen toeval dat Aniz, Driss, Hatim en Nourredin allemaal een Marokkaanse achtergrond hebben. In Nederland is dit de grootste groep mensen met een dubbele nationaliteit. Mensen die alleen het Nederlanderschap bezitten worden niet gedenationaliseerd.

Om vermeende terroristen zonder strafrechtelijk onderzoek hun Nederlandse paspoort af te pakken, is een bijzonder slecht idee. — Om vermeende terroristen zonder strafrechtelijk onderzoek hun Nederlandse nationaliteit af te pakken, is een bijzonder slecht idee.
Pixabay CC0

Dan komen we bij mijn derde punt dat voor iedereen in Nederland geldt: we weten helemaal niet of de nieuwe wet werkt. Het afpakken van nationaliteit lijkt misschien een goede manier om terrorisme te bestrijden. Maar dat is nooit bewezen. De dreiging voor de staat wordt, zoals ik eerder aangaf, door de ontneming niet opgelost. Hij of zij kan met behulp van valse papieren een land binnen reizen en een groot gevaar voor een staat vormen.

Volgens de AIVD zijn er in Nederland potentieel 285 mensen met ‘jihadistische’ intenties. Dat zijn 285 mensen die wij zonder toezicht loslaten op de wereld, met nog grotere dreiging voor de mondiale veiligheid, ook die in Nederland.

Het is dus een onbewezen maatregel, met grote gevolgen voor de persoon in kwestie. Maar ook voor ons als samenleving: mensen die – zoals in dit geval – verdacht worden van terrorisme maar daar niet voor zijn veroordeeld, worden verbannen. Mensen die in het buitenland zijn op het moment dat hun burgerschap wordt afgepakt, kunnen niet meer op legale wijze terugkeren naar hun land. Ze zijn vaak illegaal in het land waar ze verblijven. Ze worden in het land waar ze zijn door geen enkel land beschermd, wat ervoor kan zorgen dat ze niet langer menswaardig worden behandeld, terwijl we samen hebben bedacht dat elk mens een menswaardige behandeling verdient.

Dat heeft gevolgen voor ons allemaal, of je hier nu bent geboren of niet, en een dubbele nationaliteit hebt of niet. Het idee van burgerschap is: wat iemand ook doet, je bent en blijft een burger. Je valt onder de verantwoordelijkheid van de staat. Die zekerheid nemen wij nu weg.

Gelukkig zien sommige landen de gevolgen van het vernietigen van burgerschap wel: Canada is een van de landen die afgelopen juni de bevoegdheid van de Minister heeft ingetrokken om terroristen van het Canadees burgerschap de ontnemen. De Minister-President van Canada stelt: zodra je burgerschap voorwaardelijk maakt, dus goed gedrag als voorwaarde maakt om je burgerschap niet te verliezen, betekent het concept van burgerschap voor iedereen minder.

Dank:
Ik wil Thomas van Neerbos (De Balie STUDIO) bedanken voor zijn commentaar op eerdere versies van deze blog. STUDIO is een initiatief van De Balie en leidt inhoudelijke experts op met als doel om maatschappelijk debat te voorzien van meer inhoud, context en perspectief.