In het Facebook Museum kun je je herinneringen aan Facebook delen én kritisch nadenken over de rol van sociale media in ons leven. “Rationeel willen veel mensen weg, maar emotioneel is dat moeilijk.”
Tussen spoor 19 en 20 op Utrecht Centraal kun je nog tot en met zondag 20 juli een tijdelijk museum bezoeken om Facebook te herinneren. Je kunt er een kaars kopen met de tekst ‘Moge de data zachtjes rusten’, een ‘Facebag’ met het hoofd van Facebook-baas Mark Zuckerberg erop, een ‘tracking cookie’ of een USB-stick, inclusief instructie hoe je jouw data van Facebook kan halen. Ook kun je op briefjes een herinnering achterlaten, wat bezoekers gretig doen. Zo schreef iemand: “Er is een foto van mij op een paard met een roze zadel gepost. (En dat vond ik niet zo stoer als angstige 14-jarige.)” Iemand anders schreef dat Facebook zo leuk is, omdat je er altijd kan zien wat je exen aan het doen zijn, en of ze er gelukkiger uitzien. ‘Bringing the end closer together’ prijkt er in grote letters boven de ingang. Hoezo einde? Facebook groeit wereldwijd nog steeds, en ook in Nederland is het met 7 miljoen dagelijkse gebruikers nog altijd het grootste platform, hoewel dat aantal wel afneemt.
Het tijdelijke Facebook Museum, tussen spoor 19 en 20 op Utrecht Centraal.
Bas de Meijer“We lopen een beetje op de zaken vooruit”, geeft Marissa Memelink toe. Zij is ontwerpend onderzoeker bij SETUP, een platform dat op creatieve manieren technologische ontwikkelingen kritisch onderzoekt. “Het is dan ook met een knipoog.” Met het museum wil SETUP onze relatie met sociale media ter discussie stellen. “Rationeel gezien weten veel mensen eigenlijk wel dat ze weg willen van het platform. Het is verslavend, en Zuckerberg is sinds de inauguratie van president Trump een heel andere koers gaan varen door bijvoorbeeld factcheckers en moderatoren te ontslaan en door AI te gaan trainen op jouw gegevens. We hebben steeds minder grip op onze data, maar hoe komen we daarvan los?”
Ook al zouden we willen stoppen met het platform, dan is dat nog niet zo makkelijk. Bijvoorbeeld omdat je al je foto’s, filmpjes en berichten dan kwijt bent. Je kunt je data wel opvragen, maar het kan maanden duren voordat je die krijgt en de bestanden zijn niet voor iedereen begrijpelijk. “Emotioneel gezien is het moeilijk om er weg te gaan. Mensen hebben er al hun foto’s en veel herinneringen. Het is als de digitale variant van een schoenendoos die je vroeger op zolder bewaarde. Maar deze schoenendoos staat op de servers van Mark Zuckerberg.”
Lekker makkelijke recepten
Francis Zwart zou Facebook enorm missen. Ze is vandaag aanwezig in het Facebook Museum, en is zelfs bestuurslid van de stichting die speciaal is opgericht voor het Facebook Museum. Ze startte in 2019 de Facebookgroep ‘Lekkere makkelijke recepten’ die inmiddels ruim 73.000 leden heeft. “Ik kookte heel graag en plaatste eerst vanuit mijn persoonlijke account foto’s van het eten dat ik had gemaakt, soms met recept erbij. Vriendinnen moedigden me aan om er meer mee te doen. Toen ik bedlegerig was vanwege een hernia, heb ik deze Facebookgroep aangemaakt, waar ook anderen recepten kunnen plaatsen.”
Al vrij snel kwam Zwart erachter dat het ondoenlijk was om in haar eentje de groep te beheren. Nieuwe leden moeten bijvoorbeeld goedgekeurd worden en vervelende berichten worden verwijderd. Ze vroeg een actief lid om haar te helpen als medebeheerder. Samen zijn ze er meerdere uren per dag mee bezig. “Ik zie die moderatie niet als de taak van Facebook. Het is onze groep, en samen houden we het leuk.” Zwart wilde graag bijdragen aan het Facebook Museum. “Er is heel veel negativiteit op Facebook, maar ik vind het leuk om te laten zien dat er ook mooie dingen gebeuren.” Memelink herkent dit. “Mijn hele studententijd speelde zich daar af. Het is dan ook een digitale goudmijn. Maar ik zie nu dat foto’s, waarin ik getagd was, van mijn wall zijn verdwenen, omdat anderen hun profiel hebben verwijderd. Daarmee verdwijnt ook een deel van mijn geschiedenis.”
Een bezoeker van het Facebook Museum schrijft een herinnering op een kaartje.
Bas de Meijer“Facebook zou je cultureel erfgoed kunnen noemen”, zegt Siri Beerends. Ze doet als cultureel socioloog onderzoek bij zowel SETUP als de Universiteit Twente. “Wat gebeurt er met dat erfgoed als Facebook verdwijnt? Of op het moment dat je eraf wil?” Als iemand die al langere tijd nadenkt over de vraag wat technologie met ons doet, is ze zelf nooit begonnen aan sociale media, LinkedIn uitgezonderd. “Ik hield vroeger een live journal bij, een soort weblog. Ik schreef over persoonlijke onderwerpen, filosofische bespiegelingen of maatschappelijke discussies. Ik had met sommige mensen heel uitvoerige discussies, sommigen daarvan zijn zelfs vrienden geworden.” Toen sociale media opkwamen, kwam ze niet in de verleiding om over te stappen. “Ik vond die schaal wel genoeg. Dat schaalbare van die platforms stond mij gelijk al tegen. Maar je kunt je soms gedwongen voelen om er wel op te gaan. Bijvoorbeeld doordat UWV dat eist bij een uitkering.”
Geen neutraal doorgeefluik
Beerends somt op waarom we kritisch ten opzichte van sociale media moeten zijn. Ze geven veel macht aan techbedrijven, die daarmee beslissen wie er wel of niet een megafoon krijgt. Ze zijn slecht voor ons concentratievermogen en veroorzaken ‘brain rot’. En ze kunnen oproepen tot geweld viraal laten gaan, zoals bij de Rohingya in Myanmar is gebeurd. Daar staan natuurlijk ook veel positieve ontwikkelingen tegenover. Beerends: “Je kunt er met een groep een doel bereiken, of dat nou is om een regime omver te werpen of om te gaan breien. Daarvoor zijn sociale media gewoon superhandig, omdat ze goed zijn in mensen categoriseren zodat je makkelijk de groep kunt vinden die je zoekt.”
Volgens haar is het wel een groot misverstand om te denken dat platforms alleen maar een neutraal doorgeefluik zijn. “Elke technologie brengt een waardensysteem met zich mee, waarin bepaalde waarden meer voorrang krijgen dan andere. Hoe wordt een tijdlijn samengesteld? Welke advertenties toon je? Of zoiets als de optie ‘relatiestatus’. Je hoeft dat niet in te vullen, maar waarom is die optie er überhaupt? Daarmee bevestig je een bepaalde norm, namelijk dat iedereen zou moeten weten wat jouw relatiestatus is.”
“Eigenlijk is iedereen het wel een beetje zat”, stelt Beerends. “Maar het probleem is dat er ook nog niet echt iets nieuws voor in de plaats is gekomen. Het lijkt of we in een soort tussenfase zitten.” Volgens Beerends is het vrij lastig om los te komen van de huidige platforms, want diep van binnen willen we het behouden: die snelle bevrediging, het zoeken naar sensatie en het gemakzuchtige eindeloze scrollen. “Je ziet wel dat zoiets als Substack groeit, een platform waar je je, eigenlijk best ouderwets, kunt abonneren op nieuwsbrieven. Daar zit je niet vast aan algoritmisch gecureerde tijdlijnen en infinite scroll. Dat blijken veel mensen toch ook fijn te vinden.”
Maquette van het beoogde Facebook Museum, in de vorm van de letter f.
Bas de MeijerNa de aanwezigheid op Utrecht Centraal wil het Facebook Museum als reizende tentoonstelling verder. Het uiteindelijke doel is om een permanent museum te openen. Tijdens de opening kunnen bezoekers stemmen op een locatie, zoals Zeewolde (waar ooit een datacentrum van Facebook zou komen) of in het Groningse Haren (van het beroemde Project X). Er is in ieder geval al een maquette gemaakt van het gebouw, in de vorm van een grote f. Vooralsnog heeft Meta, het moederbedrijf van Facebook, niet gereageerd op de plannen, aldus Memelink.