Framing: niet altijd in het voordeel van de politicus

Boemerangeffect

Bij de analyse van dit soort politieke frames wordt vaak gewezen op de gevaren die erachter schuilgaan. Politici zouden hiermee een listig instrument in handen hebben om de werkelijkheid naar hun hand te zetten en de kiezer onbewust te beïnvloeden. Maar volgens Boeynaems is die invloed veel minder direct dan vaak wordt voorgesteld. “Met name van metaforen wordt wel gezegd dat ze het publiek zozeer beïnvloeden, dat de effecten iemands politieke voorkeur kunnen overstijgen. Uit mijn onderzoek blijkt dat de werkelijkheid complexer is: er zijn veel factoren die een rol spelen in de effectiviteit van politieke frames.”

Het gaat dan bijvoorbeeld om de politieke voorkeur van de kiezer, maar ook de emotie die een bepaald frame oproept. “Op het moment dat metaforen en hyperbolen heel negatieve emoties oproepen, worden ze minder overtuigend. Mensen kunnen er zelfs door worden afgeschrikt”, aldus de promovendus. “Dat soort boemerangeffecten van figuratieve framing (met metaforen en hyperbolen, red.) zijn nog weinig benoemd.”

Zwevende kiezers

Twee van de experimenten werden afgenomen bij mensen met verschillende politieke voorkeuren. De frames waren rechts-populistisch van aard en gingen over economische migranten. Er werden metaforen gebruikt als ‘gelukszoekers’, ‘pot goud’ en ‘luilekkerland’. In deze experimenten werkten de frames vooral negatief voor de kiezers die zich niet thuis voelden bij het rechts-populistische gedachtegoed. Op de rechts-populistische kiezer hadden ze geen effect.

Vervolgens werd het experiment herhaald bij een grotere groep rechts-populistische kiezers. Op dat moment traden ook binnen de ‘eigen aanhang’ negatieve effecten op: op het moment dat de kiezer de berichten te extreem vond, werd hij minder enthousiast over de politicus en diens idee. Dit gebeurde met name bij de mensen die zich naar eigen zeggen ‘niet heel erg verbonden voelden met de partij’.

Conclusie: om zwevende kiezers over te halen, werken te extreme frames averechts? “Het kan de gematigde kiezers wel afschrikken”, beaamt Boeynaems, “maar tegelijkertijd is het de vraag of kiezers daadwerkelijk gaan switchen naar een andere partij. Want bij het beoordelen van de ideeën van de gefingeerde politicus, waren de kiezers nog steeds enthousiast. De ideeën lijken dus belangrijker dan de formulering.”

Polarisatie

Wel ziet de onderzoeker een ander negatief effect optreden. “Door het extreme taalgebruik raken de kiezers die het er niet mee eens zijn verder van de politicus verwijderd. En dat zou nog meer polarisatie tot gevolg kunnen hebben; mensen die in hun politieke ideeën verder uit elkaar komen te liggen.” En die polarisatie heeft natuurlijk een negatief effect op het politieke en maatschappelijke debat.

Nog even terug naar de politieke werkelijkheid. Al velen hebben zich gebogen over de laatste speech van Baudet. Wist hij daarin een goed frame neer te zetten? “In zijn speech kwamen zoveel verschillende metaforen aan bod, dat ik het overkoepelende frame een beetje kwijt was. Over het algemeen wordt het gebruik van metaforen gezien als een manier om ingewikkelde en abstracte zaken op een concrete manier uit te leggen aan de kiezer. Maar dat gebeurde in deze speech juist niet volgens mij. Een opmerkelijke tekst. Het lijkt erop dat Baudet tegen alle stromen ingaat; maar dat is natuurlijk ook zijn standpunt, dat hij precies doet wat het ‘kartel’ niet doet.”