Felle kritiek op onderzoek naar akoestiek Griekse theaters

De akoestiek van Griekse theaters is niet zo goed als veel mensen denken, concluderen wetenschappers van de TU Eindhoven. Maar oudheidkundigen hebben felle kritiek op het onderzoek. Zij vinden het geen nieuw inzicht en noemen het onprofessioneel dat er geen oudhistorici of archeologen zijn geraadpleegd.

19 oktober 2017

Met deze apparatuur deden de wetenschappers van de TU Eindhoven hun onderzoek.
TU Eindhoven

Mythe ontkracht: je kunt helemaal geen speld horen vallen op de achterste rij in een Grieks theater. De kranten en websites stonden er de afgelopen dagen vol mee. Onder meer het AD, de Telegraaf en The Guardian schreven er uitgebreid over.

“Wij hebben met geavanceerde apparatuur zeer nauwkeurige metingen verricht. Dat is niet eerder op deze manier gedaan. Wij ontdekten dat de akoestiek niet zo overdreven goed was als vaak wordt beweerd in reisgidsen. Je kunt bijvoorbeeld op de achterste rij niet een speld horen vallen”, zegt Constant Hak van de TU Eindhoven.

Onprofessioneel

Dat lijkt een nieuw inzicht, maar binnen oudheidkundige kringen is het dat niet. Dat de akoestiek van Griekse theaters niet zo denderend was, is namelijk al heel lang bekend. “Er is totaal niets nieuws ontdekt”, benadrukt oudheidkundige Jona Lendering. Hij werkt voor Livius Onderwijs, is vrijgevestigde oudhistoricus en schreef meerdere boeken over de oudheid.

De mythe die de onderzoekers uit Eindhoven ontkrachtten, bestaat eigenlijk helemaal niet in de kringen van oudheidkundigen. Hak en collega’s onderbouwen de zogenaamde mythe met het gegeven dat weleens in reisgidsen staat dat de akoestiek bijzonder is. “Maar sorry zeg, een wetenschapper discussieert met andere wetenschappers, bouwt voort op het werk van wetenschappers. Een echte wetenschapper weerlegt andere wetenschappers, geen reisgidsen”, aldus Lendering. “Ik denk dat het goed is dat bekende conclusies nog eens met andere methoden worden getoetst, maar ik vind het niet heel wetenschappelijk het eerdere onderzoek te negeren. Je bent dan een beetje aan het pronken met de veren van eerdere wetenschappers.”

De meetopstelling van de wetenschappers. Overigens wordt niet beweerd dat de akoestiek in Griekse theaters slecht was of is. Door de vorm en de ligging (tegen een bergwand) kennen de Griekse theaters vaak een goede akoestiek. Maar het is dus niet zo overdreven goed als in veel reisgidsen staat.
TU Eindhoven

Bij het Eindhovense onderzoek naar de akoestiek waren geen oudheidkundigen of archeologen betrokken. “Dat is onprofessioneel en best een beetje arrogant naar de archeologie toe”, meent afgestudeerd classicus en gepromoveerd archeoloog Miko Flohr. Hij is universitair docent oude geschiedenis aan de Universiteit Leiden.

Laser

Hak weerspreekt de kritiek. “Als je de oudheid onderzoekt, heb je een andere taak. Dan kijk je naar hoe het vroeger was. Wij doen akoestisch onderzoek. Dat in kranten en op websites is verschenen dat wij een mythe hebben ontkracht, is een beetje overdreven. Daar was het ons niet om te doen. Zo stond het ook niet in het persbericht. Wij wilden slechts metingen verrichten. Ik begrijp niet zo goed dat oudheidkundigen er zo moeilijk over doen. We keken alleen maar naar de geluidstransmissie. Wij hebben de voor ons onderzoek relevante vakliteratuur goed bestudeerd. Eerdere studies zijn zeker niet unaniem qua resultaat en zijn soms van mindere kwaliteit. Wetenschappelijk gezien was er dus voldoende aanleiding om dit eens degelijk te onderzoeken. Dat hebben we gedaan door als eersten de geluidoverdracht in zulk detail te meten en bovendien met betere onderzoeksmethoden/technieken dan onze voorgangers ter beschikking stonden.”

Maar liefst elfduizend metingen deden wetenschappers uit Eindhoven in drie Griekse theaters. Ze onderzochten theaters in Argos, Epidaurus en Athene (Odeon van Herodes Atticus). Ze gingen na of je een vallende munt, strijkende lucifer, gefluister en een vel papier dat scheurt overal kon horen. “Dat is dus niet zo, vergeet het maar”, zegt Hak. In het theater van Epidaurus was het geluid van het scheuren van papier en het vallen van munten herkenbaar tot de middelste rij. Om het afstrijken van een lucifer te horen, moet je nog dichterbij zitten. Met een laser zijn de theaters ook nog helemaal in kaart gebracht. “Elke oneffenheid zit in ons model”, zegt Hak. De resultaten werden gepubliceerd tijdens de wetenschappelijke conferentie Acoustics ’17 Boston.

De Eindhovense onderzoekers kozen voor deze drie theaters, omdat ze zo verschillend zijn. “Het Odeon van Herodes Atticus heeft een achterwand en is opgeknapt. Epidaurus is groot, heeft geen achterwand en is deels gecorrodeerd. Argos is ook zeer groot, maar helemaal vervallen.”

Filmpje van de TU Eindhoven over hun onderzoek. Overigens worden de Griekse theaters hierin amfitheaters genoemd, maar dit klopt niet. Amfitheaters werden door de Romeinen gebouwd en waren ovaal.

Fantastische akoestiek?

Flohr heeft zijn bedenkingen bij het onderzoek omdat het is uitgevoerd in ‘half ingestorte, kaalgeplukte ruïnes’. “Je doet metingen op een fragmentarische, deels modern gereconstrueerde, en dus niet-historische context”, aldus Flohr. Bovendien worden de metingen ook nog verricht zonder publiek, dat een groot deel van het geluid absorbeert. En is geen rekening gehouden met een overkapping of achterwand, die ook invloed hebben op de akoestiek.

Daar is Hak het mee eens. Maar hij benadrukt ook dat hij helemaal niets wil beweren over hoe het in de oudheid was. “Wij zijn nagegaan hoe de akoestiek nu is in de afgebrokkelde theaters die we hebben onderzocht. Wij hebben dit niet voor de oudheidkundigen gedaan. Was de akoestiek vroeger heel anders? Jazeker, maar dat is niet wat we hebben onderzocht. We willen alleen iets vertellen over hoe het nu is.”

Volgens Hak hoeven de oudheidkundigen zich dus helemaal niet op te winden over zijn onderzoek. Dat gaat immers over hoe de akoestiek nu is en zegt niets over vroeger. Maar dat beeld komt niet naar voren in de vele artikelen die in kranten en websites zijn verschenen over het onderzoek van Hak. Daarin wordt benadrukt dat het onderzoek uit Eindhoven wel degelijk over de oudheid gaat. In De Telegraaf staat bijvoorbeeld: ‘Wetenschappers hebben een bekende bewering over het oude Griekenland hardhandig doorgeprikt.’ Ook in andere berichten, waaronder in het AD en The Guardian, wordt benadrukt dat in de oudheid de akoestiek fantastisch moet zijn geweest.

Het theater van Epidaurus (vierde eeuw voor Christus), die door de wetenschappers van de TU/e werd onderzocht.
TU Eindhoven

Suf

Flohr stoort zich eraan dat zijn vakgebied op deze manier in verschillende media is verschenen. Vooral vanwege de manier waarop beta’s zich over een onderzoeksgebied van alfa’s uitspreken, zonder vooraf contact te hebben gezocht met oudhistorici of archeologen. “Het is wéér een voorbeeld van de manier waarop niet-oudheidkundigen zonder enig gevoel voor historische context menen allerlei uitspraken te kunnen doen over oude geschiedenis en archeologie. Blijkbaar zit er elders in de wetenschap, en met name in die takken van sport met een wat meer empirisch karakter, een bepaalde arrogantie die maakt dat mensen denken ‘ach, dat kunnen we wel even’. Dat vind ik heel suf. Geen classicus zal ooit beweren dat hij of zij de chemie, de wiskunde, of de natuurkunde kan veranderen, maar omgekeerd zien we dat voortdurend gebeuren.”

Hak heeft er geen spijt van dat hij geen contact op heeft genomen met archeologen en oudheidkundigen. Maar hij zou wel graag bij nieuw onderzoek met ze samenwerken. “Het gaat ons om de techniek, waarbij we objectief iets in kaart brengen. Alfa’s willen graag weten hoe het gebouwd is. Ik weet daar weinig van, want ik ben geen theaterhistoricus en pretendeer dat ook niet te zijn. Het zou mooi zijn als we samen kunnen werken in een nieuw project, om bijvoorbeeld na te gaan hoe de akoestiek vroeger in theaters was. Dat hebben we nu niet onderzocht, maar is natuurlijk wel heel interessant.”

Vanuit Griekenland kwam er nog andere kritiek op de publicatie uit Eindhoven. Andreas Floros van het Hellenistische instituut voor akoestiek, beweert dat uit wetenschappelijke publicaties blijkt dat het theater van Epidaurus een uitstekende akoestiek heeft. Hun reactie kun je hier lezen. “Laat de wetenschappers uit Eindhoven daarmee maar polemiseren, in plaats van met een reisgids”, zegt Lendering.

Bronnen