Naar de content

Dreiging van kernoorlog is toegenomen

United States Department of Energy Publiek domein

Deze maand stemt de Verenigde Naties over een wereldwijd totaalverbod op kernwapens. In aanloop daarnaartoe organiseerde de Nederlandse afdeling van International Physicians for the Prevention of Nuclear War (IPPNW) een bijeenkomst. Het thema lijkt burgers niet echt bezig te houden. Dat er ook op Nederlands grondgebied kernwapens staan, is een publiek geheim. Maar de dreiging is groter dan ooit, aldus Sico van der Meer van Instituut Clingendael.

Oplopende politieke spanningen tussen oost en west leiden ertoe dat we getuige zijn van een herleving van de Koude Oorlog (1945-1991). In die periode was er sprake van een wapenwedloop tussen een beperkt aantal kernwapenstaten. Ondanks het Non-Proliferatieverdrag, dat al uit 1968 stamt, is de dreiging van kernwapens niet afgenomen. Het aantal staten dat de beschikking heeft over kernwapens is juist gegroeid, van vijf (Verenigde Staten, China, Frankrijk, Groot-Brittannië en Rusland) naar acht. “Daarmee is de kans op het gebruik van kernwapens eerder toe- dan afgenomen”, aldus Sico van der Meer van Instituut Clingendael.

Een zwart-wit foto van Hiroshima, na de atoombom. Op de foto is een handschrift van de piloot Paul Tibbets te lezen.

Totale vernietiging na de atoombom op Hiroshima. Met handschrift van de piloot Paul Tibbets. De vernietigingskracht van moderne kernwapens is vele malen groter dan die van de atoombom die in 1945 op de Japanse havenstad Hiroshima werd gegooid.

Wikimedia Commons, U.S. Navy Public Affairs Resources Website via CC0 (publiek domein).

Rode knop

De drie nieuwe kernmachten zijn India, Pakistan en Noord-Korea. “De drempel om een kernwapen te gebruiken is ongeëvenaard hoog, want er een inzetten is feitelijk zelfmoord”, aldus Van der Meer. Maar de drie nieuwe kernmachten zijn niet bepaald de meest stabiele staten. “Tussen India en Pakistan zijn regelmatig grote escalaties, waarbij de landen openlijk met kernwapens dreigen. De drempel om ze te gebruiken is in deze landen vrij laag. Pakistan heeft een militaire doctrine om kleine kernwapens in te zetten bij kleine conflicten, bijvoorbeeld het bestoken van een legercolonne. Dit kan gemakkelijk escaleren.” Ook is Van der Meer niet gerust op de president van Noord-Korea. “Een Kim Jong-un met een rode knop voor zich is wel een heel eng denkbeeld.”

Het aantal kernwapens is sinds de Koude Oorlog fors afgenomen, van 65.000 toen naar 15.000 nu. Het gevaar is daarmee niet minder omdat de huidige kernwapens moderne varianten zijn, met een veel grotere vernietigingskracht. De bom die in 1945 door de Verenigde Staten op Hiroshima is gegooid, is daarmee vergeleken ‘een kleintje’, aldus experts.

Atoomproef op de Marshall eilanden (Bikini atol) in 1954. Delen van de archipel zijn nog steeds onbewoonbaar.

United States Department of Energy Publiek domein

Momenteel is Amerika bezig met een modernisering van het kernwapenarsenaal, die vele miljarden dollars kost. Ook Groot-Brittannië heeft plannen. De 15.000 kernwapens wereldwijd is een vrij stabiele schatting die experts hebben gemaakt, onder meer op basis van het aantal productiefaciliteiten van splijtstoffen. Nauwkeurige berekeningen zijn problematisch omdat er ook kernkoppen liggen opgeslagen die weliswaar uit dienst gesteld zijn, maar evengoed relatief snel op een raket geschroefd kunnen worden.

Ook het aantal van acht kernwapenstaten is mogelijk niet exact. Zo hebben experts het vermoeden dat Israël ook de beschikking heeft over kernkoppen. Van der Meer: “In de wetenschap gaat men ervan uit dat een land kernwapens heeft als dit door het land zelf is aangetoond. Israël heeft dat nooit gedaan; ze ontkennen noch bevestigen en hebben nooit openlijk kernproeven gedaan.”

En in Nederland?

Critici vinden dat ook de zogeheten ‘gastlanden’ meegerekend dienen te worden. Hier staan kernwapens opgesteld van een ander land. Nederland is daar één van, maar ook in België, Duitsland, Italië en Turkije liggen Amerikaanse kernwapens. Overigens bevestigt noch ontkent de Nederlandse regering de aanwezigheid in ons land. Het is een publiek geheim.

Transparante kernwapenstaat

De nieuwe kernmachten zijn onbetrouwbaar en de lontjes zijn kort, maar Van der Meer zegt óók weinig vertrouwen te hebben in de vijf ‘oude’ kernmachten. Zo hebben de Verenigde Staten en Rusland de beschikking over een alarmsysteem waarmee kernwapens worden afgevuurd nog vóórdat er een vijandig wapen is aangekomen. “Mensen moeten in fracties van seconden op grond van informatie op een beeldscherm beslissingen nemen.”

Ongelukken met kernwapens zijn in het verleden regelmatig voorgekomen, en de mensheid is enkele keren door het oog van de naald gekropen. Over ongelukken in Amerika weten we veel omdat diverse archieven daar zijn opengegaan. “De VS is een transparante kernwapenstaat. Heel anders is dat in Rusland en ook over incidenten in Aziatische landen weten we vrijwel niets, om over Noord-Korea nog maar te zwijgen.”

Ook terreurorganisaties, of aan de organisaties gelieerde individuen tonen de laatste jaren interesse in kernwapens. Nog een schrikbeeld is volgens Van der Meer cybermanipulatie, waarbij een land of organisatie digitaal inbreekt op de kernwapensystemen van een ander land.

Nucleaire winter

Het is nu juist deze onzekerheid die landen zonder kernwapens, maar ook grote groepen burgers en beroepsgroepen als artsen en juristen, erg onrustig maakt. Artsen van het IPPNW (de organisatie kreeg in 1985 de Nobelprijs voor de Vrede) benadrukken dat slechts een fractie van het huidige kernwapenarsenaal voldoende is om een nucleaire winter te veroorzaken: de blokkade van zonlicht door roet in de atmosfeer, met desastreuze gevolgen voor de mondiale ecosystemen en de voedselvoorziening. Door radioactieve besmetting van grote gebieden staan hulpverleners machteloos om menselijk lijden te voorkomen.

Actieposter van ICAN. Biologische wapens waren de eerste massavernietigingswapens die verboden werden, gevolgd door chemische wapens. In 2014 werden de chemische wapens van de Syrische president Assad, die deze inzette tegen de eigen bevolking, vernietigd op de Middellandse Zee.

ICAN

Kleine stapjes

Is een verbod op kernwapens een oplossing? Van der Meer blijft nuchter. “Het zullen alleen de niet-kernwapenstaten zijn die een eventueel toekomstig verdrag ondertekenen en ook de NAVO is er nu geen voorstander van. Het politieke tij zit momenteel niet bepaald mee.” De Amerikaanse presidentskandidaat Trump zou er geen bezwaar tegen hebben dat Japan en Zuid-Korea ook kernmachten worden en dreigde IS met kernbommen te bestoken. De huidige Amerikaanse president Obama lukt het niet in zijn eigen land draagvlak te creëren voor het ondertekenen van een verbod op kernproeven. De Russische president Poetin nam de inzet van kernwapens in de mond tijdens de Krim-crisis en nu zitten we middenin een Syrië-crisis, waarbij de spanning tussen kernwapenmachten VS en Rusland hoog oploopt.

Op korte termijn verwacht Van der Meer daarom weinig verandering. In het gunstigste geval zal ontwapening met kleine stapjes gaan, om te beginnen bijvoorbeeld dat kernwapenstaten zich terug gaan trekken uit ‘gastlanden’, waaronder ook Nederland. “Een verbod is misschien een goed signaal, maar een kernwapenvrije wereld is ook dan nog ver weg.”

ReactiesReageer