De slimme vissendraagmoeder

De koekoeksmeerval laat haar eitjes in de mond van een baarsachtige uitbroeden. Biologen ontdekten dat baarsachtigen die samen met koekoeksmeerval geëvolueerd zijn, hier slim mee om gaan door een deel van de eitjes van de koekoeksmeerval uit haar mond te gooien. Waardoor haar eigen voortplantingssucces een stuk hoger is.

7 mei 2018

In het Tanganyikameer in Centraal Afrika, moeten baarsachtigen (Simochromis diagramma) hun kleintjes zien groot te brengen terwijl er een kaper op de kust ligt: de koekoeksmeerval. De baarsachtige (cichlide) legt haar eitjes op een nestje van zand en neemt ze vervolgens in haar mond waarna ze sperma verzamelt bij het mannetje door op zijn anale vin te duwen. De bevruchting vindt in haar mond plaats en hier blijven ze twee tot drie weken totdat de nieuwe visjes in staat zijn zichzelf te voeden.

Een volwassen koekoeksmeerval legt haar eitjes tussen die van een baarsachtige.
Radim Blažek voor Science Advances

Een volwassen cichlide (baarsachtige) moet goed uitkijken voor koekoeksmeervallen.
Radim Blažek voor Science Advances

Bek vol meervaljongen

De koekoeksmeerval heeft haar eitjes ook het liefst in de veilige omgeving van een mond uitgebroed maar doet dit liever niet zelf. Hiervoor aast ze op de mond van de cichlide. Terwijl de baarsachtige bezig is met het bevruchtingsritueel, legt de koekoeksmeerval snel haar bevruchte eitjes tussen die van de gastvrouw. Hoewel die eitjes er niet op lijken, neemt de baarsachtige ze toch in haar mond. De eitjes van de meerval komen eerder uit, waarna ze zich tegoed doen aan de zich ontwikkelende visjes van de gastvrouw. Hierdoor komt het voor dat er naar een paar weken alleen koekoeksmeervaljongen de bek verlaten.

Hoewel deze broedvorm van parasitisme bij verschillende vogelsoorten (waaronder de koekoek), en verschillende insecten voorkomt, is de koekoeksmeerval de enige gewervelde buiten de vogels die dit gedrag vertoont.

Van je fouten kun je leren

Een internationaal team van biologen onderzocht de bijzondere relatie tussen de meerval en de cichlide om te kijken wat de succesfactoren van deze broedvorm zijn. Ze plaatsten hiervoor koekoeksmeervallen in groepen met verschillende soorten baarsachtigen. Eén soort is samen met de koekoeksmeerval in het Tanganyikameer geëvolueerd, de andere drie soorten kwamen uit andere meren en hadden nog geen ervaring met de meerval. De resultaten verschenen 2 mei in Science Advances.

Het jong van de koekoeksmeerval is al lekker gegroeid als hij de bek van de cichlide verlaat. Hij teerde tijdens de groei op de embryo’s van de baarsachtige.
Radim Blažek voor Science Advances

Ze zagen dat de soort die door de evolutie heen samenleefde met de koekoeksmeerval, veel vaker de parasitaire eitjes uit hun mond gooide in de eerste 24 uur. Hierdoor verloor ze ook eigen eitjes. Desondanks waren de individuen van die soort succesvoller in het veilig grootbrengen van hun eigen kinderen, dan de baarsachtigen die voor het eerst kennismaakten met de meerval. Bovendien zagen de onderzoekers een leereffect op individueel niveau. Individuen die al ervaring hadden met het gedrag van de meerval, waren sneller geneigd wat eitjes te lozen.

“Een spannend onderzoek”, zegt bioloog Roy Erkens van Maastricht University. “Tot nu toe kenden we buiten de vogels geen andere gewervelde dieren zulke co-evolutie. Het onderzoek laat verder mooi zien, dat er een evolutionaire wedstrijd gaande is tussen de cichliden en de koekoeksmeerval. Ook bijzonder is dat de onderzoekers individuele leereffecten aantonen, waarbij cichliden dus leren van vorige contacten met de koekoeksmeerval. Het is wel duidelijk dat parasitisme altijd een prijs heeft: ook al leren de cichliden om met de koekoeksmeerval om te gaan, ze verliezen zelf ook eieren door de verstorende acties van de meerval.”

Dat leereffect hoeft overigens niet altijd goed uit te pakken. Bij sommige vogelsoorten gebeurt het dat er een groot aantal eitjes van de parasitaire soort in het nest liggen. Hierdoor zien vogels die voor het eerst broeden, de verkeerde eitjes aan als goede soort. Waardoor ze juist hun eigen eitjes het nest uit gooien.

Bron

“Success of cuckoo catfish brood parasitism reflects coevolutionary history and individual experience of their cichlid hosts,” by R. Blažek; M. Polačik; C. Smith; M. Honza; M. Reichard at Academy of Sciences of the Czech Republic in Brno, Czech Republic; C. Smith at University of St. Andrews in St. Andrews, UK; C. Smith at University of Łódź in Łódź, Poland; A. Meyer at University of Konstanz in Konstanz, Germany; A. Meyer at Harvard University in Cambridge, MA. http://advances.sciencemag.org/content/4/5/eaar4380