Coronacrisis: modelleren in de mist

Sinds een week of twee lijkt Nederland geen zeventien miljoen bondscoaches meer te tellen, maar zeventien miljoen epidemiologen. Niet gehinderd door enige kennis van zaken kruipen we achter onze rekenmachines, en verkondigen op Facebook en Twitter hoeveel ziekenhuisopnamen en sterfgevallen de coronacrisis ons nog op gaan leveren.

Sommige van die sommetjes zijn best zinvol. Niet vanwege hun voorspellende waarde, wel om te begrijpen hoeveel verschil je als individu kan maken – gewoon door thuis te blijven en de 1,5 meter afstand in acht te nemen.
Maar hoe zit het eigenlijk met de modellen die de echte epidemiologen maken? Hoe rekent het RIVM de mogelijke scenario’s door? NEMO Kennislink duikt in de getallen, en loopt zowel de bierviltjesberekeningen als de geavanceerde modellen voor u langs.

Exponentiële groei

De vervelendste eigenschap van de snelheid waarmee een virus zich verspreidt, is dat dit exponentieel gebeurt. Dit betekent dat het aantal besmettingen per dag niet steeds met grofweg hetzelfde aantal toeneemt, maar met grofweg dezelfde factor. Dit veroorzaakt explosieve groei – zoals we dat ook kennen van guppies, konijnen, en de paar luizen op het hoofd van je kind die na een dag of drie opeens met zijn honderden blijken te zijn.

Het RIVM gaat ervan uit dat één drager van het virus in Nederland – als er geen maatregelen van kracht zijn – gemiddeld ongeveer twee anderen besmet. Dit betekent dat het aantal nieuwe virusdragers per overdracht verdubbelt: bij de eerste overdracht van één naar twee, bij de tweede overdracht van twee naar vier, bij de derde overdracht van vier naar acht. Na de tiende overdracht zit je dan 1024 nieuwe gevallen, en bij de vierentwintigste keer overspringen besmet het virus 17 miljoen nieuwe mensen.

Dit is de reden dat het probleem met het aantal ziekenhuisbedden binnen een paar dagen van ‘onder controle’ naar ‘volstrekt ontoereikend’ kan gaan – én de reden dat we zo veel mogelijk binnen moeten blijven en 1,5 meter afstand van elkaar moeten houden. Het feit dat mensen elkaar na gemiddeld 5 dagen kunnen besmetten, betekent dat je in je eentje binnen 50 dagen verantwoordelijk kan zijn voor meer dan duizend virusdragers.

Dan nog blijft het een kwestie van ijken, bijstellen en interpreteren. Het modelleren van deze crisis is als rijden in de mist. Het virus is nieuw, wat we er over weten is voornamelijk gebaseerd op de eerste uitbraak in China, maar de kennis blijkt voortdurend te moeten worden bijgesteld. Zo ging het RIVM er in eerste instantie van uit dat je pas anderen kan besmetten als je zelf ziekteverschijnselen hebt, maar blijkt een deel van de besmettingen al in de fase daarvoor plaats te hebben gevonden. Ook de vraag hoe lang een eventuele immuniteit aanhoudt staat nog open.

Daarnaast kunnen bijzondere omstandigheden de waarden van de parameters beïnvloeden: Zo was het besmettingsgetal tijdens carnaval in Brabant lokaal en tijdelijk fors boven het gemiddelde, en zijn de sterftecijfers per land verschillend door de manier van registreren, de bevolkingsopbouw, en de kwaliteit van de gezondheidszorg.

Het RIVM neemt de onzekerheden mee in de modellen, die uiteindelijk dus een hele range aan curves opleveren, en niet één strakgetrokken lijn. Op welke van deze curves we terechtkomen weten we bovendien pas geruime tijd nadat een maatregel is ingezet, omdat we te maken hebben met meerdere vertragingsfactoren: tussen een besmetting en het krijgen van ziekteverschijnselen zit een dag of vijf, daarna duurt het gemiddeld een week tot een eventuele opname in het ziekenhuis. De tijd tussen het nemen van maatregelen en het sterftecijfer kan uiteindelijk oplopen tot een maand.