Waarom een moordzaak op mijn historische onderzoek lijkt

Historici zijn een soort detectives. Alle mogelijke informatie wordt verzameld om te weten wat er precies gebeurd is, en wat er te bewijzen valt. Dat het werk rondom een Amerikaanse moordzaak in de podcast ‘Serial’ mij dan ook erg bekend voorkomt, is niet verbazingwekkend.

19 januari 2018

Ik ben verslaafd aan de podcast Serial. Seizoen één vertelt het waargebeurde verhaal van een Amerikaanse moordzaak, waarbij een zeventienjarige jongen veroordeeld werd tot levenslang voor de moord op zijn ex. De vraag is: was hij wel echt schuldig? Of zit hij nu al jarenlang onterecht in de gevangenis terwijl de echte moordenaar nog ergens ronddwaalt? Spanning en sensatie, dus. En ik heb nog maar één episode te gaan.

Alles is belangrijk

Op het eerste gezicht lijken een moderne moordzaak en mijn eigen historische onderzoek niet veel met elkaar gemeen te hebben. Maar schijn bedriegt. Beide draaien namelijk om de vragen ‘wat is er gebeurd’ en ‘wat is het bewijs daarvoor’. En beide gebruiken een enorme hoeveelheid bronnen om die vragen te beantwoorden: van ooggetuigenverslagen tot DNA-testen, en van psychologie tot objecten. Niets is onbelangrijk. Alles kan relevant zijn.

Dit is de ‘evidence map’ van Serial, waar de objecten van de crime scene gemarkeerd staan.

Zo krijg je in Serial te horen wat de gevonden objecten op de crime scene waren, wat de afstand is tussen verschillende locaties, of er op een bepaalde parkeerplaats wel of niet een telefoon stond en hoe al die dingen vervolgens met elkaar samenhangen. In mijn eigen onderzoek (naar een Egyptische opstand) bekijk ik papyri, rotsinscripties en verhalen van Griekse historici. Ik kijk naar kaarten, bereken afstanden, schuif met de gangbare tijdlijn – en ik zit me zelfs te verdiepen in het water van de Rode Zee en wat de beste zeilseizoenen zijn. Ik herhaal: alles is relevant. En niets is onbelangrijk.

Dit is mijn eigen in elkaar geflanste kaart van de Wadi Hammamat in Egypt: de stippen geven rotsinscripties weer die belangrijk zijn voor de opstand.
Uzume Zoë Wijnsma voor NEMO Kennislink

Dat vind ik er ook zo leuk aan. Zowel aan Serial als aan mijn eigen werk: de speurtocht, het gepuzzel, mierenneuken op details. In essentie leg je een enorme database aan met alles wat je gevonden hebt. En de opdracht is: connect the dots. Vind de rode lijn. Identificeer alle stukjes die niet in het verhaal lijken te passen, en schuif ze rond. Zet het scenario zo nodig op z’n kop – zolang je de meest logische samenhang maar vindt.

Sherlock Holmes

Niet iedereen weet dit van historici. Vaak denken mensen dat ik alleen maar boeken lees voor mijn werk, of alleen maar in de bibliotheek zit. Maar het gaat veel verder dan dat: historici lezen niet ‘over’ de geschiedenis, zij maken de geschiedenis. Zij verzamelen de bronnen en reconstrueren het meest waarschijnlijke verhaal. Ik weet, bijvoorbeeld, dat mijn verhaal over de Egyptische opstand een nieuw verhaal zal zijn; een nieuw stukje in de geschiedenis van Egypte. En dat voelt geweldig.

Het grote verschil tussen mij en de mensen in Serial is natuurlijk dat zij zich bezighouden met levende mensen en ik niet. Mijn reconstructie van de feiten heeft niet tot gevolg dat iemand de gevangenis in gaat. Gelukkig maar. Want fouten maken is menselijk. En hoewel mijn fouten me een gebrekkige historicus zouden maken, beroven ze niemand (onterecht) van hun leven…

Ben jij een goede puzzelaar of ken je er eentje? Volgende maand is er namelijk een open dag aan de universiteit Leiden, en mijn vakgebied kan wel een extra Sherlock Holmes gebruiken! Klik hier voor meer informatie.