Hoe ontdek je geweldige documenten over duurzaamheid in stoffige archieven van Parijs, Londen en Geneve?

Zijn archieven saai en stoffig? Vind je er vooral spullen die interessant zijn voor specialisten? Absoluut. Toch is het werk van de historicus fantastisch. Je komt op bijzondere plekken waar je helemaal op kan gaan in het verleden.

3 juni 2016

Emotie van archiefwerk

Historici hebben een stoffig imago. Ga maar eens naar Google, zoek naar “historian”, en klik dan op afbeeldingen. Wat je dan ziet zijn oude mannen met dikke brillen en witte baarden die ergens eenzaam in een oud archief in saaie boeken bladeren. En ergens klopt dat beeld ook wel: ook ik heb een bril en een baard, en breng soms wekenlang door in stoffige archieven.

Wat Google alleen niet laat zien is de magie, de emotie en het avontuur van archiefwerk. Voor mijn onderzoek naar de geschiedenis en betekenis van het begrip duurzaamheid maakte ik een rondreis langs archieven in Europa. Die tocht bracht mij op bijzondere plekken in Parijs, Londen en Genève. Daar besefte ik wat een enorm voorrecht het is om een stoffige historicus te zijn.

Achterkamertjes in Parijs

Mijn eerste reis ging naar Parijs. Ik kende het statige hoofdkantoor van UNESCO, dat vlak bij de Eiffeltoren ligt, van foto’s en was erg verbaasd toen ik aankwam in de Rue Miollis. UNESCO had blijkbaar nog een kantoor dat op geen enkele manier in verhouding stond met de grandeur van Place de Fontenoy. Sterker nog: het archief van de organisatie was gehuisvest in de kelder van een gebouw waar onkruid – soms hele bomen – uit de gevels groeiden

Het archief zelf was een grote chaos. Overal lagen dozen en stapels papier; niemand wist precies waar de documenten over duurzaamheid zich bevonden. Stoffiger kon niet. Gelukkig had de bibliothecaris een geïmproviseerd Excelbestand met trefwoorden. Toen ik na lang zoeken een verwijzing vond naar een interessant archief bleek de helft te zijn vernietigd tijdens een brand.

Toch was Parijs een succes: uiteindelijk vond ik alles wat ik nodig had. Ook zag ik in het echt hoe internationale politiek er aan toe gaat. Om bij het archief te komen, moest ik namelijk door allerlei kleine gangetjes en langs achterkamertjes. En overal stonden diplomaten in pak of in traditionele klederdracht met elkaar te fluisteren.

Historische ervaring in Londen

Na de smoezelige achterkamertjes van Parijs waande ik mij in Londen in de negentiende eeuw. Het kantoor van de Linnean Society of London, in Burlington House vlak bij Hyde Park en Buckingham Palace, was werkelijk magistraal. Ik zat in een prachtige zaal aan een houten tafel en zag tot mijn schrik dat er in de vitrine achter mij een originele brief lag die geschreven was door Charles Darwin. Ik durfde nauwelijks nog iets aan te raken.

Door de setting werd ik meegezogen in het verleden. Ik las verslagen van vergaderingen uit de jaren tachtig waarin wetenschappers het begrip duurzaamheid probeerden te definiëren. Het voelde alsof ik er bij was en over hun schouders mee kon kijken. Groot was dan ook het contrast toen ik aan het eind van de dag ineens weer op straat stond. Auto’s en bussen raasden over de weg terwijl toeristen winkels in en uit gingen. Ik was weer terug in de gewone wereld.

Om zijn ontdekking in het archief in Zwitserland te vieren, ging ik Hans avonds met een collega en een fles wijn naar het meer van Genève. Terwijl de zon onder ging, en de zwarte wouwen over het water zweefden, was hij volmaakt gelukkig. — Om zijn ontdekking in het archief in Zwitserland te vieren, ging Hans ‘s avonds met een collega en een fles wijn naar het meer van Genève. Terwijl de zon onder ging, en de zwarte wouwen over het water zweefden, was hij volmaakt gelukkig.
By Erikacourant (Own work) [CC BY-SA 3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)], via Wikimedia Commons

Volmaakt gelukkig in Genève

De treinreis naar Zwitserland was al prachtig maar het meer van Genève was werkelijk subliem. Ik kwam terecht in Gland, een klein dorpje tussen Lausanne en Genève, waar de Internationale Unie voor Natuurbescherming (IUCN) haar hoofdkantoor heeft. IUCN heeft het begrip duurzaamheid als eerste op de kaart gezet. De organisatie wilde ook duidelijk uitdragen wat het predikt want het hoofdkwartier was volledig energieneutraal en bovendien omgeven door een ecologische tuin.

Het archief zelf was weer lekker ongeorganiseerd. Uiteindelijk vond ik toch de heilige graal: het – zover ik weet – oudste document waarin het begrip duurzaamheid voorkomt. Om deze ontdekking te vieren, ging ik ’s avonds met een collega en een fles wijn naar het meer van Genève. Terwijl de zon onder ging, en de zwarte wouwen over het water zweefden, was ik volmaakt gelukkig.

Duurzaam leven

Natuurlijk had ik ook nog naar Amerika kunnen gaan. De bibliotheek van de Harvard Universiteit heeft bijvoorbeeld een bijzondere collectie VN-documenten over duurzaamheid. Dat zou nog een prachtig avontuur geweest zijn. Maar ik ben een onderzoeker die niet alleen kritisch naar duurzaamheid kijkt, maar ook zelf duurzaam wil leven. Daarom vlieg ik niet en doe ik alles met de trein. Amerika is voor mij dus onbereikbaar. In het volgende blog zal ik meer vertellen over de manieren waarop ik wetenschap en duurzaamheidsactivisme combineer.