Meike luistert naar 'Darth Vader' in Brazilië

Mijn mede-PhD-studente Meike Zemihn zit voor haar onderzoek naar penseelaapjes in Brazilië. Ik bel haar en duik zo het Braziliaanse dierenrijk in.

4 april 2017

“We zitten echt in the middle of nowhere. Links van ons op een heuvel staat het huis van onze dichtstbijzijnde buren.” Ik bel via Whatsapp met mijn collega en mede-PhD-studente Meike. Sinds maart zit Meike met haar Master stagiair in Brazilië voor veldonderzoek naar penseelaapjes (in het Engels common marmosets of in het Latijn Callithrix jacchus). Het contrast kan bijna niet groter: ik bel vanuit mijn studio in hartje Amsterdam. Meike’s levendige verhalen brengen mij toch naar deze andere plek op de wereld.

Meike verblijft in een veldstation vier kilometer van het plaatsje Cabaceiras en vier uur rijden van de grotere stad Recife, in een schitterende omgeving met rood gekleurde heuvels. — Meike verblijft in een veldstation in een schitterende omgeving met rood gekleurde heuvels.
Privearchief Meike Zemihn

Waar zitten jullie nu precies?
“We verblijven in een veldstation vier kilometer van het plaatsje Cabaceiras en vier uur rijden van de grotere stad Recife. De omgeving is schitterend. De heuvels zijn rood gekleurd door het zand. Vorig jaar hebben de eigenaren van het onderzoekscentrum en het land eromheen hier een nieuw huis gebouwd.

Wij hebben twee slaapkamers: één kamer delen wij met drie tot vier vrouwen en de andere kamer is voor mijn Master stagiair. Al moet hij in praktijk ook zijn kamer delen. In het begin zaten er vleermuizen in de badkamer en een bruine kikker verblijft permanent in het toilet. Zijn slaapkamer is ook onze werkkamer. Daar staat een groot bureau met vijf stoelen.”

Meike Zemihn, de collega van Merel, doet onderzoek naar penseelaapjes in Brazilië.
privearchief Meike Zemihn

Waarom wilde je juist daar onderzoek doen?
“Ik wilde de communicatie tussen penseelaapjes in hun natuurlijke omgeving bestuderen. Deze penseelaapjes komen oorspronkelijk uit het noordoosten van Brazilië en zijn vanaf daar meer naar het zuiden getrokken. Hier is nog weinig bemoeienis van mensen en kan ik hun natuurlijke gedrag beter bestuderen. Zo denken we dat de functie van hun alarmroepen anders kunnen zijn in gevangenschap dan in het wild. Ik bestudeer welke roepen ze in verschillende situaties gebruiken.”

Hoe bestudeer je ze dan?
“Bij ons huis en op twintig minuten lopen van ons huis zitten veel apenfamilies. Ze zitten in de bomen en we lokken ze dan met bananen en ons fluitgeroep. Nadat ze een stukje banaan hebben gegeten, gaan ze over op hun normale monkey business: ze zoeken naar eten, spelen in de bomen, verzorgen elkaar en communiceren. Dan beginnen we met het maken van geluidsopnames. We nemen verschillende microfoons mee om alle frequenties in hun roepen op te kunnen vangen. Per individu nemen we 20 minuten op. Omdat ze in de bomen zitten en je de opnameapparatuur hoog moet houden, krijg je na die tijd wel last van je arm.”

Hoe houd je de apen uit elkaar?
“Soms hebben ze opvallende uiterlijke kenmerken. Zo heeft Emo veel donkere randen rondom zijn ogen alsof zijn mascara is uitgelopen. Sommige apen hebben een label uit een eerder onderzoek, bijvoorbeeld een ster. Daarom hebben we een familie de namen van Star Wars karakters gegeven: Luke en Leia zijn de ouders en eentje heet Darth Vader.”

Je hebt je goed voorbereid op het veldonderzoek en je had al lang contact met je Braziliaanse collega’s. Zijn er toch onverwachte situaties in het werk voorgekomen?
“Jazeker. Ik had nagevraagd hoe hoog de bomen zijn waarin de apen zitten. Dit was belangrijk om te weten voor het werken met opnameapparatuur. Er werd ons verteld dat de bomen ongeveer vier tot vijf meter hoog zijn. De apen zitten echter in bomen van zeven tot acht meter hoog. Nu moeten we de apparatuur gevoeliger instellen maar dan zit er ook meer ruis in opnames die je weer uit moet filteren.”

De collega van Merel zit in the middle of nowhere voor haar onderzoek naar penseelaapjes — De collega van Merel zit in *the middle of nowhere* voor haar onderzoek naar penseelaapjes
Privearchief Meike Zemihn

Hoe ziet een dag eruit?
“We staan met zonsopgang om kwart over vijf op en rond zes uur gaan we op pad. Tussen zes en zeven communiceren de apen het meest. Vanaf half elf wordt het heel heet. Dan gaan we terug naar huis voor een tweede ontbijt. Meestal houden we een siësta en rond drie uur ’s middags gaan we weer op pad. De apen gaan om half zes slapen dus dan laten we ze met rust. Rond zes uur wordt het alweer donker.”

Welke andere dieren zijn er?
“De eigenaar heeft een hond, Pingu, en een witte zwerfkat die altijd bij ons op het veldstation zijn (red. eigenaar woont op een andere plek). Verder zijn er kippen, kalkoenen, eenden, pauwen, geiten, schapen, paarden, koeien en een ezel. Gisteren heb ik een slang gevangen.”

Was je niet bang?
“Het was wel spannend. Hier zitten voornamelijk ratelslangen. Hun gif doodt je meestal niet. Deze slang heet een muçurana in het Portugees en mussurana in het Engels. Ik heb hem gevangen met behulp van een stok en toen hebben we hem in een grote plastic box gedaan. Een paar honderd meter verderop hebben we hem weer vrijgelaten. Eigenlijk ben ik niet echt bang voor slangen; ik respecteer ze. Ik ben wel blij dat ik nog geen hele grote spinnen en vooral de gevaarlijke armadeira heb gezien.”

Wat is het moeilijkste bij het veldwerk?
“Dat zijn technische problemen met apparatuur. Het is frustrerend omdat je het vaak niet kan oplossen op deze plek. Maar Pingu vrolijkt me altijd op en het uitzicht vanaf ons huis is geweldig. Als ik na een dag werken in mijn hangmat lig met zelfgemaakt passievrucht-yoghurt ijs en ik de sterren zo helder kan zien dan vind ik het toch wel fantastisch dat ik hier ben.”